'शंभर कवींच्या कविता युगधारकांच्या' - एक अभूतपूर्व काव्यस्मरण

'शंभर कवींच्या कविता युगधारकांच्या' - एक अभूतपूर्व काव्यस्मरण

1874 मध्ये जन्मलेले आणि केवळ 48 वर्षांचं आयुष्य लाभलेले राजर्षी छत्रपती शाहू महाराज म्हणजेच आधुनिक भारताच्या, सामाजिक समतेच्या चळवळीचे प्रणेते. त्यांच्या स्मृतिशताब्दीनिमित्त विविध क्षेत्रातील मान्यवर कवींनी एकत्र येऊन तयार केलेला “शंभर कवींच्या कविता युगधारकांच्या” हा ग्रंथ म्हणजे शाहू महाराजांच्या कार्याला सादर केलेली काव्यांजली आहे.

सामाजिक समतेसाठी झगडणारा राजा, शंभर वर्षांपूर्वी भारतात जन्माला आला, याचा अभिमान वाटतो. त्या काळात, जेव्हा जातिनिर्मूलन, शैक्षणिक सुधारणा, स्त्री-शिक्षण, आणि बहुजन समाजाच्या उन्नतीसाठी कोणी पुढाकार घेत नव्हता, तेव्हा शाहू महाराजांनी स्वतःचा सारा जीवनमार्ग या कार्यासाठी अर्पण केला.

कोल्हापूर संस्थानात त्यांनी राबवलेल्या धोरणांमुळेच आज आपण ‘समानता’ या मूल्याची खरी जाणीव करू शकतो. “वेदोक्त प्रकरण” म्हणजेच धार्मिक व्यवस्थेच्या चौकटीतून बहुजनांना दूर ठेवण्याच्या प्रवृत्तीचा त्यांनी जेव्हा अनुभव घेतला, तेव्हा त्यांनी त्या व्यवस्थेविरुद्ध रणशिंग फुंकले.

शाहीर विजय शिंदे यांचं साहित्य हे लोकजागराचं सशक्त माध्यम आहे. केवळ सहावीपर्यंत शिक्षण झालेल्या या प्रतिभाशाली साहित्यिकाने कोल्हापूरच्या सामाजिक चळवळीत आपलं संपूर्ण आयुष्य वाहून घेतलं. शाहू महाराजांच्या जीवनावर आधारित त्यांचे खंडकाव्य हे केवळ साहित्यिक नव्हे, तर ऐतिहासिक दस्तऐवज ठरले आहे.

“शंभर कवींच्या कविता युगधारकांच्या” या संग्रहामागे शाहीर शिंदे यांची सामाजिक जाणीव, त्यांची जिद्द, आणि शाहू महाराजांप्रती असलेला जिव्हाळा स्पष्ट जाणवतो. या ग्रंथाच्या निर्मितीसाठी त्यांची धडपड आणि तळमळ ही त्यांच्या सृजनशीलतेची साक्ष देते.

या ग्रंथात विविध सामाजिक, राजकीय, सांस्कृतिक पार्श्वभूमीतील शंभर कवींनी सहभाग घेतला आहे. प्रत्येक कवीची कविता ही एक वेगळी झलक आहे – शाहू महाराजांच्या विचारांची, त्यांच्यावरील आदराची, आणि समतेच्या प्रवासातील त्यांचं स्थान अधोरेखित करणारी.

प्रत्येक कविता म्हणजे एक सामूहिक आत्म्याची स्फुरणावस्था. कोणी त्यांच्या न्यायनिष्ठेवर काव्य करतं, कोणी त्यांच्या शैक्षणिक धोरणांवर, तर कोणी त्यांच्या धर्मनिरपेक्ष भूमिकेवर. या सगळ्या कविता एकत्र आल्या आणि त्या शाहूकार्यास एका आधुनिक महाकाव्यात रूपांतरित झाल्या. “शंभर कवींच्या कविता युग धारकांच्या” या ग्रंथनिर्मितीत त्यांनी केलेली मदत म्हणजे आधुनिक सामाजिक चळवळीतील एक साहित्यिक समर्पण आहे. हे योगदान साहित्यविश्वात दीर्घकालीन प्रभाव निर्माण करेल.

शाहू महाराजांच्या कार्याचं स्मरण केवळ माहितीवर आधारित नसतं, तर ते अंतःकरणातून उमटणारं असतं. हा ग्रंथ म्हणजे एक "कविता संग्रह" नसून, सामाजिक न्यायाच्या यज्ञात वाहिलेली ‘कवितांची आहुती’ आहे.

कवींची ही श्रद्धांजली म्हणजे त्या काळाच्या वेदनेची अभिव्यक्ती, आजच्या लढ्यांची प्रेरणा आणि उद्याच्या समाजाची दिशा. वाचक जेव्हा या कविता वाचतो, तेव्हा त्याला वाटतं की शाहू महाराज अजूनही आपल्या समोर आहेत, त्यांनी लावलेली समतेची मशाल अजूनही उजळतेय.

या ग्रंथाचं स्थान केवळ साहित्यिक नव्हे तर ऐतिहासिकदृष्ट्याही महत्त्वाचं आहे. प्रत्येक ग्रंथालयात, महाविद्यालयात, सार्वजनिक वाचनालयात हा ग्रंथ असणं ही काळाची गरज आहे. कारण ही कविता म्हणजे केवळ शब्दांची मांडणी नव्हे, तर एक ऐतिहासिक दस्तऐवज आहे. समतेसाठी लढणाऱ्या एका युगपुरुषाचा.

शाहू महाराजांनी राजसत्ता वापरली ती केवळ जनतेसाठी. आणि शाहीर विजय शिंदे यांनी लेखणी वापरली ती जनजागृतीसाठी. या दोघांच्या विचारांच्या संगमातून जन्मलेला “शंभर कवींच्या कविता युगधारकांच्या” हा ग्रंथ म्हणजे एक क्रांतिकारी काव्यप्रवाह आहे.

कविता हे केवळ सौंदर्य नसते, तर त्या क्रांतीच्या सुरुवातीसुद्धा ठरतात. हा ग्रंथ त्या क्रांतीचा एक भाग आहे. शाहू महाराजांचा आदर्श घेऊन जर आपण हे साहित्य वाचलं, मनाशी जपलं, आणि समाजात रुजवलं, तरच त्यांच्या कार्यास खरी श्रद्धांजली ठरेल.

हा कवितासंग्रह लवकरच dibho.com या आॅनलाईन ई-बुक प्लॅटफॉर्म वरती उपलब्ध होत आहे. अवश्य वाचा.