'श्वास' - एक संवेदनशील आणि विचारप्रवृत्त करणारा काव्यसंग्रह

'श्वास' – एक संवेदनशील आणि विचारप्रवृत्त करणारा काव्यसंग्रह

कविता ही भावनांचा सजीव प्रवाह असते. प्रत्येक कवितेत कवीच्या हृदयाच्या गाभ्यातून उमटणाऱ्या संवेदना, त्याचे जीवनानुभव आणि त्याचा समाज, निसर्ग, माणसं यांच्याशी असलेला संवाद प्रतिबिंबित होतो. डॉ. शिवाजीराव पाटील यांचा 'श्वास' हा काव्यसंग्रहही याच तत्वावर आधारित आहे. हा काव्यसंग्रह म्हणजे त्यांच्या विचारशील, संवेदनशील आणि सकारात्मक दृष्टिकोनातून उमटलेले भावतरंग आहेत.

डॉ. शिवाजीराव पाटील यांचे व्यक्तिमत्त्व अभ्यासू, जिद्दी, कष्टाळू आणि साहित्यप्रेमी आहे. त्यांच्यातील संवेदनशील कवी आपल्या अनुभवांना शब्दबद्ध करताना सखोल विचार आणि तल्लख निरीक्षणशक्ती दाखवतो. त्यांनी 'श्वास' या काव्यसंग्रहाच्या माध्यमातून ग्रामीण जीवन, निसर्ग, सामाजिक प्रश्न, प्रेम, आठवणी आणि मानवी नातेसंबंध यांना अत्यंत प्रभावीपणे शब्दांत गुंफले आहे.

डॉ. शिवाजीराव पाटील हे केवळ कवितेच्या शब्दजालात अडकणारे कवी नाहीत, तर ते कवितेतून जीवनाचे वास्तव दर्शवतात. त्यांच्या कवितांमध्ये एक प्रकारचा आत्मविश्वास जाणवतो, जो त्यांच्या लेखणीच्या ताकदीची साक्ष देतो.

"कवी हा जन्माला यावा लागतो, तो घडवता येत नाही," असे म्हणतात. खरेच, कविता ही आत्मस्फूर्त असते; ती मनाच्या गाभ्यातून निसर्गतःच प्रकट होते. डॉ. पाटील यांच्या कवितांमध्ये हे नैसर्गिकत्व ठळकपणे जाणवते.

कविता म्हणजे भावविष्कार. हा भावविष्कार संवेदनशील मनाचा साक्षात्कार असतो. 'श्वास' या काव्यसंग्रहात डॉ. पाटील यांनी आपल्या मनोभावनांचे प्रत्ययकारी चित्रण केले आहे. त्यांच्या कवितांमध्ये अनुभव, भावना आणि विचार या तिन्ही घटकांचा उत्तम मिलाफ आढळतो.

त्यांची कविता केवळ अलंकारिक किंवा सौंदर्यशास्त्रीय मर्यादेत अडकून राहत नाही, तर ती वास्तवाच्या जवळ जाते. या वास्तवात कधी वेदना असते, कधी आशा असते, कधी संघर्ष असतो, तर कधी शांतता आणि समाधानी भावही असतो.

डॉ. शिवाजीराव पाटील यांचे बालपण आणि शिक्षण ग्रामीण वातावरणात झाले. त्यामुळे त्यांच्या कवितांमध्ये गावाकडच्या मातीचा ओलावा आहे. ग्रामीण भागातील निसर्ग, माणसं, त्यांचे जीवन, त्यांचे सुख-दुःख, संघर्ष, आशा-निराशा यांचे अत्यंत प्रभावी चित्रण त्यांनी आपल्या कवितांमधून केले आहे.

'श्वास' मधील कविता वाचताना त्यांच्या लेखणीतील सच्चेपणा आणि ग्रामीण जीवनावरील निस्सीम प्रेम जाणवते. त्यांनी आपल्या गावाची, गावातील लोकांची, तिथल्या निसर्गाची आणि संस्कृतीची सुंदर मांडणी केली आहे.

विशेषतः चंदगड (जि. कोल्हापूर) या परिसराचे वर्णन त्यांनी आपल्याच शब्दशैलीत केले आहे. अनगड प्रदेश, तिथली स्वाभिमानी आणि साधी माणसं, निसर्गाचा सौंदर्यपूर्ण आविष्कार या सगळ्यांचे दर्शन त्यांच्या कवितांतून होते.

पण केवळ ग्रामीण जीवनाचे गोडवे गाणे एवढेच त्यांच्या कवितांचे उद्दिष्ट नाही. ते खेड्यांच्या वेदनाही तितक्याच तीव्रतेने व्यक्त करतात. आजच्या ग्रामीण कवितांमध्ये बहुतांश वेळा ठरावीक संकल्पनांची पुनरावृत्ती होते—शेतकऱ्यांची दैन्यावस्था, आत्महत्या, निसर्गाच्या लहरींमुळे उद्भवणारे संकट, गावातील राजकारण आणि शिक्षणाचा अभाव. मात्र, डॉ. पाटील यांच्या कविता यापेक्षा खूप वेगळ्या आणि खोलवर जाणाऱ्या आहेत.

त्यांची कविता समाजातील परिस्थितीची टीका करतानाच सकारात्मकतेचा सूरही पकडते. खेड्यांमध्ये होणारे बदल, शिक्षणाची गोडी लागलेली नवीन पिढी, गाव सोडून शहरांकडे जाणारे तरुण आणि बदलत्या जीवनशैलीतून उमटणारे संस्कृतीचे पडसाद त्यांच्या कवितांमध्ये ठळकपणे जाणवतात.

डॉ. शिवाजीराव पाटील यांच्या कवितांमध्ये फक्त निसर्ग किंवा ग्रामीण जीवनच नाही, तर आजच्या समाजातल्या विविध समस्या, विसंगती आणि विदारक वास्तवाचे चित्रणही आहे.

त्यांच्या काही कवितांमध्ये सामाजिक व्यवस्थेतील भ्रष्टाचार, शिक्षणाच्या क्षेत्रातील बदल, दहशतवाद, राजकारणातील अनिष्ठ प्रवृत्ती, शोषण यावर कठोर टीका आढळते.

"नॅक", "म्हणू नका", "शब्द", "आत्मशोध" अशा कवितांमध्ये त्यांनी आजच्या सामाजिक परिस्थितीवर भाष्य केले आहे.

सामाजिक जाणीव जागवणारी कविता ही वाचकांना अंतर्मुख करणारी असते. डॉ. पाटील यांची कविता केवळ तक्रार करत नाही, तर वाचकाला विचार करायला भाग पाडते.

प्रत्येक व्यक्तीच्या आयुष्यात काही खास आठवणी असतात, ज्या काळाच्या ओघातही मनात घर करून राहतात. या आठवणींना कवितेच्या माध्यमातून पुन्हा जिवंत करता येते.

डॉ. पाटील यांनी आपल्या 'श्वास' या काव्यसंग्रहात "आठवणी" या शीर्षकाखाली आठ कविता लिहिल्या आहेत.

या कविता वाचताना प्रत्येक वाचकाला आपल्या स्वतःच्या आठवणी जाग्या झाल्यासारखे वाटते. हाच त्यांच्या लेखणीचा मोठा गुण आहे.

"आई-बाबा", "माझा चंदगड", "ऑर्डर", "प्यून" या कवितांमधून कौटुंबिक जिव्हाळा आणि नात्यांचा उबदारपणा अनुभवता येतो.

डॉ. शिवाजीराव पाटील यांच्या कवितांमध्ये सहजता आहे. त्यांची भाषा प्रवाही, साधी पण तरीही प्रभावी आहे.

काही ठिकाणी त्यांनी बोली भाषेचा सुरेख वापर केला आहे, त्यामुळे कवितांना एक वेगळेच लोभस रूप प्राप्त झाले आहे.

त्यांच्या कविता प्रामुख्याने मुक्तछंदात आहेत. त्यामुळे त्यांना शब्दांचे बंधन नाही, पण त्याचा उपयोग ते अत्यंत प्रभावीपणे करतात.

"माझी माय", "बनातील केळ", "मोहरातून डोकावणारे काजू बी म्हणजे गर्भारबाई", "मन तिन्ही सांज होणे", "आसवांत भविष्य वाचणे" अशा ओळी वाचताना त्यांची कल्पकता आणि भाषेवरील हुकूमत दिसून येते.

डॉ. शिवाजीराव पाटील यांचा 'श्वास' हा केवळ एक काव्यसंग्रह नसून, तो एक जीवनदृष्टी आहे. त्यातील कविता वाचकाला अंतर्मुख करतात, विचार करायला भाग पाडतात आणि जीवनाचा वेगळ्या दृष्टिकोनातून विचार करायला शिकवतात.

त्यांच्या कवितांमध्ये ग्रामीण संस्कृतीचा ओलावा आहे, शहरी विचारांची खोलवर जाण आहे, सामाजिक समस्यांची तीव्र जाणीव आहे आणि प्रेम, आठवणींचे नाजूक पदरही आहेत.

हा काव्यसंग्रह म्हणजे एका संवेदनशील मनाचा उत्कट भावविष्कार आहे. निश्चितच, तो रसिक वाचकांच्या मनात दीर्घकाळ श्वास घेईल!

हा कवितासंग्रह लवकरच dibho.com या आॅनलाईन ई-बुक प्लॅटफॉर्म वरती उपलब्ध होत आहे. अवश्य वाचा.