'निळी सलामी' - विद्रोह, वेदना आणि परिवर्तनाची काव्यगाथा
‘निळी सलामी’ – विद्रोह, वेदना आणि परिवर्तनाची काव्यगाथा
साहित्य हे केवळ मनोरंजनाचे साधन नसून समाजपरिवर्तनाचा एक महत्त्वाचा मार्ग आहे. कवितेच्या माध्यमातून समाजातील वास्तव मांडणे, वेदनांना वाचा फोडणे आणि परिवर्तनाची दिशा दाखवणे हे कवीचे प्रमुख उद्दिष्ट असते. प्रा. गौतम जाधव यांचा ‘निळी सलामी’ हा काव्यसंग्रह हेच कार्य पार पाडतो. ही कविता केवळ शब्दांची मांडणी नाही, तर ती एक स्फुल्लिंग आहे—जी अन्यायाविरुद्ध चेतवते, एक दिशा दाखवते आणि एका नव्या परिवर्तनवादी विचारसरणीला चालना देते.
‘निळी सलामी’ हा प्रा. गौतम जाधव यांचा पहिलाच काव्यसंग्रह असून, त्यातील सर्व कविता सामाजिक आशयाने परिपूर्ण आहेत. ही कविता प्रखर सामाजिक जाणीवेची साक्ष देते. यातून कवीचे अनुभव, त्यांचे जगणे आणि समाजाशी असलेले त्यांचे नाते प्रकर्षाने समोर येते. हा काव्यसंग्रह एकाच वेळी वेदना, नकार, विद्रोह, परिवर्तन आणि मानवी मूल्यांचा वेध घेतो. ही कविता समतेच्या तत्वांवर आधारलेली असून, सामाजिक अन्यायाविरुद्ध ती एक सशक्त हत्यार ठरते.
प्रा. गौतम यशवंत जाधव यांचा जन्म १५ सप्टेंबर १९६४ रोजी कोल्हापूर जिल्ह्यातील सांगरूळ या गावी झाला. एम.ए., नेट, बी.एड. या शिक्षणाचा अभ्यास त्यांनी केला. शिक्षणासोबतच लेखन, वाचन, चिंतन आणि मनन ही त्यांची आवड. त्यांची वैचारिक बैठक ही संत कबीर, महात्मा फुले, शाहू महाराज, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि तथागत गौतम बुद्ध यांच्या विचारसरणीवर उभी आहे. त्यांच्या लेखनात याच विचारधारेचा प्रभाव स्पष्टपणे जाणवतो.
कोल्हापूरच्या पश्चिमेला वसलेल्या खेड्यापासून सुरू झालेला हा प्रवास जातीयतेच्या अंधारातून मार्ग काढत समाजजागृतीच्या दिशेने वाटचाल करणारा ठरला. त्यांच्या लहानपणाच्या आठवणींमध्ये दलित समाजाला भोगाव्या लागणाऱ्या वेदनांचे प्रतिबिंब स्पष्ट दिसते. ‘निळी सलामी’ हा काव्यसंग्रह म्हणजे त्यांच्या व्यथांचे प्रतिबिंब आहे. त्यातूनच त्यांनी समाजव्यवस्थेचे विदारक वास्तव मांडले आहे.
प्रा. जाधव यांच्या कवितेत दलित समाजाच्या वेदनांची जाणीव प्रकर्षाने व्यक्त होते. त्यांच्या कवितेतील अनेक ओळी समाजातील कटू वास्तवावर थेट भाष्य करणाऱ्या आहेत. त्यांनी जातीय विषमतेवर प्रखर भाष्य करताना लोकशाही आणि धर्मनिरपेक्षतेचे महत्त्व पटवून दिले आहे.
"भारत माझा देश आहे,
सारे भारतीय माझे बांधव आहेत
असे म्हणणारे लोकशाहीला तुडवत आहेत."
ही कविता केवळ एक वेदनादर्शक अभिव्यक्ती नाही, तर ती विद्रोहाची मशाल आहे. लोकशाहीच्या विरोधात वाढणाऱ्या प्रवृत्तीवर कठोर प्रहार करतानाच, ती समतेच्या मार्गाचा आग्रह धरते.
प्रा. जाधव यांच्या कवितेतून सामाजिक परिस्थितीचे वास्तव प्रखरपणे समोर येते. जातीभेद, असमानता, शोषण, अन्याय यांसारख्या प्रश्नांवर त्यांनी परखड भाष्य केले आहे. मात्र त्यांची कविता केवळ समस्या मांडून थांबत नाही, तर ती परिवर्तनाच्या दिशेने वाट दाखवते.
"म्हणून मी दिसतोय,
पांढरा शुभ्र चाफ्याच्या फुलासारखा."
ही ओळ दलित समाजाच्या नव्या उन्मेषाची जाणीव करून देते. बाबासाहेब आंबेडकरांनी उभारलेला परिवर्तनाचा प्रकाश त्यांच्या कवितेत ठळकपणे जाणवतो.
समाजातील संभ्रमावस्थेचे वर्णन करताना प्रा. जाधव म्हणतात – आजच्या परिस्थितीत अनेकांना योग्य मार्ग कोणता, हे कळत नाही. सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय परिस्थिती अधिकच गुंतागुंतीची झाली आहे. अशा स्थितीत बुद्धधम्म हा शाश्वत मार्ग आहे, हे कविला उमगते. त्यांच्या कवितेत धम्माची शिकवण स्पष्ट जाणवते.
"विवेक बुद्धीचा,
धम्मपदाचा,
पंचशीलाचा,
करुणेचा,
तथागतांच्या मार्गाने
वाट सापडलेला मी वाटसरू."
बुद्ध, फुले, शाहू आणि आंबेडकर यांची विचारधारा स्वीकारणे म्हणजेच खऱ्या परिवर्तनाचा मार्ग अवलंबणे, असे प्रा. जाधव यांना वाटते. ही कविता बुद्धाच्या धम्माची शिकवण देणारी आहे.
समाज सुधारण्याचे तत्त्वज्ञान सहज सोप्या शब्दांत कवीने ‘सुधारक’ या कवितेत मांडले आहे. अनेक विचारवंत सामाजिक सुधारणेवर लिखाण करतात, चर्चा करतात, पण वास्तवात समाज बदलत नाही. त्यावर उपाय सुचवताना ते म्हणतात –
"प्रत्येकानं आपलं घर सुधारलं की,
समाज सुधारतो हे तर साध गणित."
या कवितेतून साध्या शब्दांत मोठा आशय व्यक्त केला आहे. समाज बदलायचा असेल, तर स्वतःपासून सुरुवात करावी लागेल, हे त्यांनी अधोरेखित केले आहे.
‘निळी सलामी’ हा काव्यसंग्रह केवळ एक लेखनप्रकार नाही, तर तो विचारधारांचा संगम आहे. हा काव्यसंग्रह म्हणजे एका विद्रोही आत्म्याची प्रखर अभिव्यक्ती आहे. सामाजिक सत्याच्या शोधात असलेल्या प्रत्येक वाचकाला हा संग्रह अंतर्मुख करतो.
दलित साहित्य, बौद्ध साहित्य आणि आंबेडकरी साहित्य या प्रवाहात या कवितांचा निश्चित समावेश होतो. शोषणमुक्त समाज आणि संपूर्ण मानवी कल्याण हीच त्यांची आस आहे.
या कवितांमधून व्यक्त होणारी परखड मांडणी, प्रखर समाजभान आणि परिवर्तनाची आस यामुळे प्रा. गौतम जाधव यांची कविता मराठी साहित्यात महत्त्वपूर्ण ठरते.
साहित्य हे परिवर्तनाचे साधन असते. कविता केवळ सौंदर्यासाठी नसून ती समाजाच्या वेदना मांडण्याचे प्रभावी माध्यम आहे. प्रा. गौतम जाधव यांचा ‘निळी सलामी’ हा काव्यसंग्रह हेच सिद्ध करतो. विद्रोह, वेदना आणि परिवर्तन यांचा संगम असलेला हा संग्रह केवळ कवितासंग्रह न राहता तो एक सामाजिक चळवळ ठरावा, एवढीच अपेक्षा!
हा कवितासंग्रह लवकरच dibho.com या आॅनलाईन ई-बुक प्लॅटफॉर्म वरती उपलब्ध होत आहे. अवश्य वाचा.
Comments
Post a Comment