'अस्तित्व असेही' - एक चिकित्सक दृष्टीकोन
'अस्तित्व असेही' - एक चिकित्सक दृष्टिकोन
साहित्य हे समाजाचा आरसा असते, आणि त्याच्या माध्यमातून विचार, भावना आणि संस्कारांची देवाणघेवाण केली जाते. रूपककथा हा साहित्यप्रकार याच हेतूने अधिक प्रभावी ठरतो. मराठी साहित्यात वि. स. खांडेकर यांनी या प्रकाराला विशेष मान्यता मिळवून दिली. वृंदा कांबळी यांचा "अस्तित्व असेही" हा कथासंग्रह कथा आणि रूपककथांचा अद्वितीय मिलाफ आहे. या कथासंग्रहातील प्रत्येक कथा समाजाच्या विविध पैलूंना उजाळा देणारी आहे.
कथा आणि रूपककथा या दोन्ही साहित्यप्रकारांमध्ये काही मूलभूत फरक आहेत.
१.सामान्य कथेत पात्रे, घटना आणि कथानक यांचा मुख्य भर असतो. यात व्यक्तिरेखांच्या मनोव्यापाराचा सखोल अभ्यास केला जातो, तर रूपककथा ही प्रामुख्याने सूचक आणि प्रतीकात्मक असते.
२.कथांचा मुख्य उद्देश वाचकाचे मनोरंजन आणि त्याच्या भावविश्वाला स्पर्श करणे असतो, तर रूपककथांमध्ये तत्वज्ञान, नीतिमूल्ये आणि जीवनाच्या मूलभूत सत्यांचे दर्शन घडवले जाते.
३.कथा तुलनेने सरळ भाषेत सांगितली जाते, तर रूपककथा काव्यात्मक आणि गूढ शैलीतून साकारली जाते.
४.कथेमध्ये पात्रे माणसांच्या रूपात असतात, तर रूपककथांमध्ये प्राणी, पक्षी, झाडे, निर्जीव वस्तू यांना मानवी स्वभाव आणि भावना दिल्या जातात.
कथा आणि रूपककथा हे दोन्ही साहित्यप्रकार वेगवेगळ्या गरजांसाठी महत्त्वाचे आहेत. कारण मनोरंजन, अनुभवांची मांडणी, भावनिक गुंतवणूक, व्यक्तिरेखांचे जिवंत चित्रण हे कथांचे वैशिष्ट्य आहे. सामाजिक प्रश्न, मानसिकतेचे विविध पैलू, जीवनातील घटनांचे विश्लेषण यासाठी कथा प्रभावी ठरते.
तर लहानशा गोष्टीतून मोठा आशय मांडायचा असल्यास रूपककथा हे प्रभावी साधन आहे. जीवनातील विसंगती, तत्त्वज्ञान, मूल्यबोध आणि गहन विषय मांडण्यासाठी रूपककथा अधिक योग्य ठरते.
कथासंग्रहातील रूपककथांचा सखोल आढावा
१. "एक दिवस" – साहित्यिकाचा संघर्ष
ही कथा साहित्यिकाच्या आयुष्याचा आरसा आहे. नुकताच लिहू लागलेला लेखक म्हणजे कणसाचा दाणा. मात्र, तणासारखे वाढणारे लेखक आणि साहित्यिक यांच्यात टिकण्यासाठी, स्वतःची ओळख निर्माण करण्यासाठी प्रचंड तपश्चर्या करावी लागते. ही संघर्षगाथा अनेक नवोदित लेखकांसाठी प्रेरणादायी ठरू शकते.
२. "मी कोण?" – आत्मशोधाचा प्रवास
कलाकाराच्या आत्मशोधाची ही कहाणी आहे. समाज कलाकाराची उपेक्षा करतो, त्याला हेटाळणीला सामोरे जावे लागते. पण तो आपल्या अंतर्मनात डोकावतो आणि स्वतःमधील सामर्थ्य ओळखतो. हा आत्मसाक्षात्कार त्याला स्वतःची खरी ओळख देतो.
३. "ती" – प्रतिभेची अलौकिक यात्रा
ही कथा प्रतिभेच्या शुद्धतेचा वेध घेते. कलावंताने कोणत्याही प्रलोभनांना बळी न पडता स्वतःच्या निर्मिती प्रक्रियेला सर्वोच्च स्थान द्यावे. अशा निर्मळ प्रतिभेच्या कलाकृती कालातीत ठरतात.
४. "प्रतिभावंत" – संशोधकाचा संघर्ष
संशोधन आणि नवसंकल्पनांना नेहमीच विरोध सहन करावा लागतो. समाजाने "वेडा" ठरवलेल्या विचारवंताचा संघर्ष आणि त्याने उलगडलेल्या सत्याची महत्ता ही या कथेतून अधोरेखित होते.
५. "अद्भूत टेकडी" – आध्यात्मिक साधना
ही कथा अध्यात्माच्या शोधाची आहे. सांसारिक मोह-माया आणि स्वार्थ यापासून दूर जाऊन आत्मसाक्षात्कार करणाऱ्या साधकाचा प्रवास यातून उलगडतो.
६. "तीन दृश्ये" – मानवाच्या मूळ प्रेरणा
मानवी प्रेरणांचा शोध घेणारी ही कथा मानवाच्या विकासाच्या प्रवासातही त्याच्या मूलभूत प्रेरणा तशाच राहतात, हे अधोरेखित करते.
७. "कलेचा सनातन प्रवाह" – कलासाधनेचे शाश्वतत्व
कलावंताने स्वतःला विसरून कला उपासनेत रमावे. ही प्रक्रिया युगानुयुगे चालत आलेली असून, तिची महत्ता कायम राहणार आहे, हे या कथेतून सांगितले आहे.
८. "भिंती" – मानसिक बंधने
मानवी विचार आणि कल्पनांनी घालून घेतलेल्या मर्यादांमुळे माणूस आत्मकेंद्री बनतो. ही आत्मकेंद्रितता तोडून नवा दृष्टीकोन स्वीकारण्याची गरज ही कथा सांगते.
"अस्तित्व असेही" हा कथासंग्रह केवळ मनोरंजन करणारा नाही, तर तो वाचकाला अंतर्मुख करणारा आहे. या आणि इतर रूपककथांमधून साहित्य, कला, समाज, तत्वज्ञान आणि मानवी प्रेरणांचा वेध लेखिका वृंदा कांबळी यांनी अतिशय मार्मिकपणे घेतलेला आहे. यांच्या या कथासंग्रहाला वाचक निश्चितच उत्स्फूर्त प्रतिसाद देतील अशी अपेक्षा आहे.
हा कथासंग्रह dibho.com या आॅनलाईन ई-बुक प्लॅटफॉर्म वरती उपलब्ध आहे. अवश्य वाचा.
Comments
Post a Comment