'वरात' - सामाजिक जाणिवांचा आरसा

‘वरात’ – सामाजिक जाणीवांचा आरसा

साहित्य म्हणजे केवळ कल्पनाविलास नाही, तर समाजाच्या वास्तवतेचा हुबेहुब आलेख असतो. याच जाणिवेने भारावून लेखिका वासंती मेरू यांनी ‘वरात’ हा कथासंग्रह निर्माण केला आहे. समाजाच्या एका दु:खद आणि दुर्लक्षित बाजूकडे अत्यंत संवेदनशीलतेने, पण तितक्याच प्रामाणिकपणे बोट ठेवण्याचा त्यांचा प्रयत्न आहे. या कथासंग्रहातील कथा रुढार्थाने केवळ मनोरंजन करणाऱ्या नाहीत, तर त्या विचार करायला लावणाऱ्या, अंतर्मुख करणाऱ्या आहेत. ह्या कथा काल्पनिक नाहीत, तर सत्य घटनांवर आधारलेल्या आहेत, आणि म्हणूनच त्या वाचकाच्या मनात खोलवर परिणाम करतात. वासंती मेरू यांनी सामाजिक कार्यामधील आपले अनुभव, संवेदना आणि संघर्ष ह्या कथांमध्ये गुंफले आहेत. ‘वरात’ हा केवळ कथासंग्रह नसून समाजाच्या वेदनांचा एक वेध घेणारा आरसा आहे.

कथा वाचताना जाणवते की लेखिकेच्या लेखणीची ताकद केवळ गोष्ट सांगण्यापुरती मर्यादित नाही. त्या कथा उलगडताना आपल्याला त्या जगाचा एक भाग असल्यासारखे वाटते. कारण ती पात्रे लेखिकेच्या मनाप्रमाणे नाही, तर स्वतःच्या स्वभावधर्मानुसार वागतात. लेखिकेने कोणत्याही पात्राला साचेबद्ध करण्याचा प्रयत्न केला नाही, तर त्यांची स्वाभाविकता जशीच्या तशी मांडली आहे. ह्या सर्व कथांचा ढाचा वास्तववादी असून, त्या कुठल्याही काल्पनिक मखरात बसवल्या गेलेल्या नाहीत.

या कथांमधून आपल्याला समाजातील वंचित, उपेक्षित आणि अन्याय सहन करणाऱ्या स्त्रियांचे वेदनादायक वास्तव पाहायला मिळते. लेखिकेने आपल्या संवेदनशील लेखणीतून त्यांचे जीवन अत्यंत प्रामाणिकपणे रेखाटले आहे.

लेखिकेच्या लेखनाची एक खासियत म्हणजे ती शाब्दिक गोडवा न लावता सत्य परिस्थिती जसच्या तस मांडते. त्यामुळेच त्या कथा ओघवत्या, उत्कंठावर्धक आणि गतीमान वाटतात.

वासंती मेरू या केवळ लेखिका किंवा कवयित्री नाहीत, तर त्या समाजाच्या उन्नतीसाठी झटणाऱ्या एक तळमळीच्या कार्यकर्त्या आहेत. त्यांच्या लेखनाची प्रेरणा त्यांच्या प्रत्यक्ष समाजकार्यातून आलेली आहे.

त्यांनी २५ वर्षांहून अधिक काळ ‘महिला अन्याय निवारण समिती’च्या माध्यमातून स्त्रियांसाठी लढा दिला आहे. अनेक अत्याचारग्रस्त महिलांच्या व्यथा, अन्यायग्रस्तांची कथा त्यांनी या संग्रहात मांडली आहे. त्यांच्या लेखणीमागे कोणताही साहित्यिक अभिनिवेश नाही, तर तो आहे समाजातील अंधार दूर करण्याचा एक प्रयत्न.

‘वरात’मध्ये एकूण अकरा कथा आहेत, आणि त्या सर्वच समाजाच्या वेगवेगळ्या प्रश्नांना भिडणाऱ्या आहेत. प्रत्येक कथेत एक वेगळा मुद्दा असून, तो तितक्याच ताकदीने मांडला गेला आहे.

१. वरात – या कथेत समाजाच्या काही अघोरी प्रथांवर प्रखर टीका केली आहे. परंपरांच्या नावाखाली स्त्रियांवर होणाऱ्या अन्यायाचा वेध घेण्यात आला आहे.

२. प्रारब्ध – नियतीच्या फासात अडकलेल्या जीवनाची ही वेदनादायक कथा आहे.

3. परागंदा – स्त्रीच्या अस्तित्वाच्या संघर्षावर भाष्य करणारी ही कथा हृदय पिळवटून टाकते.

4. ब्लॅकमेल – स्त्रियांच्या शोषणावर भाष्य करणारी अत्यंत वास्तववादी कथा.

5. कातरवेळ – समाजाच्या मानसिकतेवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित करणारी कथा.

6. क्रांती – स्त्री-शक्तीच्या जागृतीची कथा.

7. घर-अंगण – कुटुंबसंस्थेतील नातेसंबंधांचा वेध घेणारी कथा.

8. कमलाचे वस्त्रहरण – स्त्रीसन्मानावर प्रकाश टाकणारी कथा.

9. गर्भार स्वाती – एक संवेदनशील अनुभव मांडणारी हृदयस्पर्शी कथा.

10. शिंगाड्याचा मुत्त्या – समाजातील अंधश्रद्धेवर ताशेरे ओढणारी कथा.

11. दुष्काळ – निसर्गाच्या रौद्र रूपाने उद्ध्वस्त झालेल्या आयुष्यांचे चित्रण करणारी कथा.

या कथा वाचताना प्रकर्षाने जाणवते की वासंती मेरू यांचे लेखन केवळ भावनात्मक नाही, तर सामाजिक परिवर्तनाची चळवळ आहे. त्या स्त्रीवादाच्या मुद्द्यावर ठाम आहेत, पण तो स्त्री-पुरुष भांडणातला स्त्रीवाद नाही. तो आहे स्त्रीच्या सन्मानासाठी, तिच्या अस्तित्वासाठी लढणारा विचार.

त्यांच्या कथांमध्ये फक्त समस्या दाखवलेल्या नाहीत, तर त्या समस्यांवर तोडगेही सुचवले आहेत. त्यामुळे त्यांच्या लेखनाला आशयघनतेसोबतच एक विधायक दृष्टिकोनही आहे.

वासंती मेरू यांच्या लेखनातील ताकद त्यांच्या व्यक्तिगत संघर्षातून आलेली आहे. त्यांचे वैयक्तिक जीवन संघर्षमय राहिले आहे. युवावस्थेत पतीच्या निधनाने आलेले संकट त्यांनी खंबीरपणे झेलले. त्यांनी आपले जीवन परिस्थितीसमोर झुकू न देता नव्याने घडवले.

‘वरात’ हा कथासंग्रह वाचताना जाणवते की तो केवळ मनोरंजनासाठी नाही, तर तो समाजाच्या जाणीवा हलवणारा दस्तऐवज आहे.

त्यातील प्रत्येक कथा आपल्याला विचार करायला भाग पाडते.

समाजातील विसंगती, अंधश्रद्धा, अन्याय आणि अत्याचार यांचा वेध घेणाऱ्या ह्या कथा वाचताना आपण केवळ प्रेक्षक राहत नाही, तर त्या कथा आपल्याला अंतर्मुख करतात. लेखिकेच्या शब्दांमधून तिची सामाजिक जाणीव आणि निष्ठा दिसून येते.

वासंती मेरू यांचे लेखन अत्यंत सहजसोप्या, पण प्रभावी शैलीत आहे. त्यांच्या लेखणीतील संघर्ष, संवेदना आणि क्रांतिकारक विचार समाजाला प्रेरणा देणारे आहेत. या कथांमधून सकारात्मक विचारांचा संदेश मिळतो.

आजच्या समाजात अशा प्रकारचे साहित्य फारच कमी प्रमाणात आढळते. सामाजिक जाणिवा जागवणाऱ्या आणि परिवर्तनाच्या दिशेने विचार करायला लावणाऱ्या लेखिकांचा सन्मान होणे गरजेचे आहे.

‘वरात’ हा कथासंग्रह समाजातील अन्यायग्रस्त स्त्रियांना एक प्रेरणादायी प्रकाश देईल. संघर्ष, समर्पण आणि सामाजिक भान असलेल्या वाचकांनी हा कथासंग्रह जरूर वाचावा..!

'वरात' हा कथासंग्रह लवकरच dibho.com या आॅनलाईन ई-बुक प्लॅटफॉर्म वरती उपलब्ध होत आहे. अवश्य वाचा.