'परतायचे रस्ते केव्हाच बंद झाले' - एक बंडखोर कवितासंग्रह

'परतायचे रस्ते केव्हाच बंद झाले' - एक बंडखोर कवितासंग्रह

डॉ. सतीशकुमार पाटील यांच्या 'परतायचे रस्ते केव्हाच बंद झाले' या कवितासंग्रहात आजच्या सामाजिक, राजकीय आणि सांस्कृतिक परिस्थितीवर थेट भाष्य केले आहे. हे काव्य केवळ कविता नसून विद्रोहाचे बळ आहे, ज्यामध्ये जातीव्यवस्थेच्या अमानुषतेला प्रखर शब्दांत आव्हान दिले आहे. कवितासंग्रहाचा गाभा म्हणजे सामाजिक विखार, जातीयतेचे पाश, आणि माणुसकीवर आलेले संकट यांचा वेध घेत भविष्याचा वेध घेण्याचा प्रयत्न आहे.

कवितासंग्रहात असलेल्या कवितांमधून जातीयतेचा जळजळीत अनुभव येतो. आजही भारतीय समाजातील जातिभेद कमी होण्याऐवजी वाढत चालला आहे. डॉ. पाटील यांच्या कवितांमध्ये खैरलांजी, गोध्रा, भीमा-कोरेगाव, रोहित वेमुल्ला आत्महत्या यांसारख्या घटनांचा उल्लेख आहे. या घटनांमधून दलित, आदिवासी आणि वंचित घटकांवर होणारा अन्याय स्पष्ट होतो.

जात व्यवस्थेच्या विखारी मानसिकतेचे परिणाम फक्त हिंसेपुरते मर्यादित नाहीत; ते समाजाच्या प्रत्येक क्षेत्रात दिसून येतात—शिक्षण, रोजगार, राजकारण, आणि सांस्कृतिक क्षेत्रातही जातीचे अडथळे कायम आहेत. कवितांमधील शब्द केवळ भावना व्यक्त करत नाहीत, तर समाजाला या परिस्थितीवर विचार करायला भाग पाडतात.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी भारताला समता, न्याय, बंधुता आणि स्वातंत्र्याचे विचार दिले. त्यांच्या या प्रेरणेमुळे संविधानाने प्रत्येकाला समान हक्क दिला आहे. परंतु प्रत्यक्षात आजही जातीचे विष समाजात खोलवर रुजलेले आहे.

कवितांमधून "जात जिवंत राहते" हा ठळक संदेश वारंवार व्यक्त होतो. आजही शहरी भागांत जात अप्रत्यक्ष स्वरूपात असली तरी ग्रामीण भागांमध्ये ती उघडपणे अनुभवता येते. आंतरजातीय विवाहांवरून होणाऱ्या 'हॉनर किलिंग'च्या घटनांनी समाजमनाला धक्का दिला आहे.

भारतीय राजकारणातील जातीय समीकरणांवर कवितासंग्रहात विशेष भाष्य आहे. काही पक्ष हिंदू धर्माचे समर्थन करतात, तर काही पक्ष मुस्लिम किंवा दलितांना आपले मानतात. निवडणुका या जातींच्या गटांवर आधारलेल्या राजकारणावर आधारित असतात.

डॉ. पाटील यांच्या मते, जात हे राजकीय यश मिळवण्यासाठी एक साधन झाले आहे. जातीच्या आधारावर पक्षनेते आपली मतपेढी मजबूत करतात. "नेत्या गणिक पक्ष उदयास येत आहेत," या कवितेतून ही स्थिती प्रभावीपणे मांडली आहे.

कवितांमधून सामाजिक असमानतेचे विदारक चित्र उभे केले आहे. जातीच्या विळख्यात समाजातील अनेक समस्या दुर्लक्षित राहतात. बेरोजगारी, भ्रष्टाचार, व्यसनाधीनता, आणि महागाई हे मुद्दे जातीच्या विवादांमुळे बाजूला पडले आहेत.

डॉ. पाटील यांच्या मते, माणसाच्या मूलभूत गरजांवर लक्ष केंद्रित करण्याऐवजी जातीच्या मुद्द्यांवर उगाचच जोर दिला जातो. "महागडे शिक्षण, अपघात, दारिद्र्य, बलात्कार" यांसारख्या प्रश्नांवर कवितांमध्ये जागरुकता निर्माण केली आहे.

"जात भांडते, जात रडवते, जात माणूस बनू देत नाही" अशा ओळी कवितासंग्रहातील जातव्यवस्थेचे विदारक सत्य अधोरेखित करतात. कवितांमधून माणुसकीच्या मूल्यांची पुनर्स्थापना करण्याचा प्रयत्न दिसतो.

जात ही माणसाला विखंडित करणारी एक विकृती आहे, ज्यामुळे माणूस माणसाचा द्वेष करतो. डॉ. पाटील यांच्या कवितांमधून जातीयतेवर थेट प्रहार केला आहे.

"होईल कधीतरी" ही कविता भारतीय समाजातील परिवर्तनाची आशा जागवते. "काल आणि आता" या कवितेत भविष्याबद्दल सकारात्मक विचार मांडण्यात आले आहेत.

डॉ. पाटील यांच्या मते, भारताला महासत्ता बनायचे असेल तर जातीचे उच्चाटन होणे आवश्यक आहे. सर्व भारतीयांनी एकोप्याने राहून प्रगती साधली पाहिजे. जात विरहीत, समतामूलक भारताचे स्वप्न त्यांनी या कवितांमधून रंगवले आहे. 

या कवितासंग्रहाला प्रख्यात लेखक डॉ. रविंद्र श्रावस्ती यांनी प्रस्तावना दिली आहे. त्यांनी डॉ. पाटील यांच्या कवितांना सामाजिक बंडाचे प्रतीक मानले आहे. त्यांच्या मते, या कवितांमधून जातीयतेविरुद्ध आवाज उठवण्याची गरज स्पष्ट होते.

"परतायचे रस्ते केव्हाच बंद झाले" हा केवळ एक कवितासंग्रह नाही, तर सामाजिक परिवर्तनाची हाक आहे. डॉ. सतीशकुमार पाटील यांच्या कवितांमधून जात व्यवस्थेवर प्रहार करत, जात पंथांच्या भिंतींना नाकारून माणुसकीच्या मूलभूत मूल्यांची पुनर्स्थापना करण्याचा प्रयत्न केला आहे.

ही कविता केवळ माणसांना विचार करायला भाग पाडत नाही, तर समाजात सकारात्मक बदल घडवण्यासाठी प्रेरणा देते. म्हणूनच या कवितासंग्रहाचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. या कवितासंग्रहाचे साहित्य विश्वात निश्चितच स्वागत होईल आणि त्यातून जातीयतेविरोधात संघर्ष करणाऱ्या लोकांना बळ मिळो हिच सदिच्छा..! 

हा कवितासंग्रह लवकरच dibho.com या आॅनलाईन ई-बुक प्लॅटफॉर्म वरती येत आहे. अवश्य वाचा. 

-दिलीप भोसले

सीईओ दिभो सन्स

भारतीय चित्रपट लेखक दिग्दर्शक

सक्षम फिल्म कंपनी

संपर्क 📲 9370239533

www.dibho.com