'माझे विद्यार्थी' - शिक्षक आणि विद्यार्थ्यांच्या नात्याची हृदयस्पर्शी कहाणी

'माझे विद्यार्थी': शिक्षक आणि विद्यार्थ्यांच्या नात्याची हृदयस्पर्शी कहाणी

रघुराज मेटकरी यांच्या 'माझे विद्यार्थी' या पुस्तकाने शिक्षक-विद्यार्थी नात्याच्या परिभाषेला नवा अर्थ दिला आहे. हे पुस्तक केवळ आठवणींचे संकलन नसून, एका शिक्षकाच्या सामाजिक दृष्टिकोनाची साक्ष आहे. साने गुरुजींच्या विचारधारेच्या प्रभावाने प्रेरित होऊन मेटकरी गुरुजींनी त्यांच्या कारकिर्दीतील अनुभवांमधून शिक्षणव्यवस्थेतील उणीवा, समस्या, आणि बदलत्या समाजात शिक्षक-विद्यार्थी नात्याचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे.

मेटकरी गुरुजींचा जन्म एका सर्वसामान्य शेतकरी कुटुंबात झाला. मराठी साहित्य, कविता, आणि गोष्टी यांप्रती त्यांची असलेली ओढ बालपणापासूनच स्पष्ट दिसून येते. शाळेतील सांस्कृतिक कार्यक्रमांपासून साहित्य संमेलनांपर्यंतच्या प्रवासाने त्यांच्यातील सृजनशीलतेला अधिक प्रोत्साहन दिले. शिक्षकी पेशाला निवडताना त्यांनी तहसील कार्यालयातील स्थिर नोकरीला नकार देऊन समाजासाठी कार्य करण्याचा मार्ग स्वीकारला. शिक्षक म्हणून त्यांच्या भूमिकेने फक्त ज्ञानदानाचा विचार केला नाही, तर विद्यार्थ्यांच्या आयुष्यात मूलभूत बदल घडवून आणण्याचे कार्य केले.

'माझे विद्यार्थी' या पुस्तकाची रचना साधी, पण हृदयाला भिडणारी आहे. या पुस्तकात विद्यार्थ्यांचे संघर्ष, त्यांचे आयुष्य, आणि शिक्षक म्हणून मेटकरी गुरुजींनी केलेले प्रयत्न यांचा समावेश आहे. प्रत्येक विद्यार्थी ही एक स्वतंत्र कहाणी आहे—प्रत्येक कहाणीची मुळं वेगवेगळ्या सामाजिक परिस्थितीत रुजलेली आहेत. मेटकरी गुरुजींच्या संवेदनशीलतेमुळे हे अनुभव वाचकांपर्यंत पोहोचतात.

या पुस्तकात त्यांनी अशा विद्यार्थ्यांचा उल्लेख केला आहे, ज्यांच्या आयुष्यातील अडचणींमुळे शिक्षण अर्धवट राहिले. गजा, शबाना, सुजीत, आणि चांडोलीच्या मुलांच्या कहाण्या समाजातील विषमतेचे चित्र स्पष्ट करतात. वेश्याव्यवसाय, बालविवाह, देहव्यापार, व्यसनाधीनता यांसारख्या समस्यांनी ग्रासलेल्या मुलांच्या जीवनातील संघर्षांचे तपशील वाचताना वाचकाला हृदयद्रावक अनुभव येतो.

मेटकरी गुरुजींनी ऋषिकुल पद्धतीपासून आधुनिक शिक्षण पद्धतीपर्यंतच्या प्रवासाचा अभ्यास केला आहे. पूर्वी शिक्षक गावाचे मार्गदर्शक असत, पण आता ते नागरीकरणाच्या लाटेमुळे शाळा आणि वर्गापुरते मर्यादित झाले आहेत. अशा वेळी विद्यार्थ्यांशी भावनिक संबंध प्रस्थापित करणे आणि त्यांना केवळ शिक्षणच नव्हे, तर जीवनमूल्ये शिकवणे हे अधिक महत्त्वाचे ठरते.

मेटकरी गुरुजींच्या आठवणीत त्यांचे विद्यार्थी केवळ नावांनीच नव्हे, तर त्यांच्या जीवनप्रसंगांसह जिवंत आहेत. राजेशच्या वडिलांचे पेंटिंग विषय, सुनेत्राच्या लहानपणीचे संवाद, किंवा शबानावर झालेला अन्याय—या सर्व आठवणी त्यांना जसाच्या तशा स्पष्ट आठवतात. शिक्षक-विद्यार्थी नात्याची हीच ताकद त्यांच्या लेखनातून जाणवते.

मेटकरी गुरुजींची कार्यपद्धती केवळ शाळेपुरती मर्यादित राहिली नाही. त्यांनी विद्यार्थ्यांच्या समस्यांचे उत्तर शोधण्यासाठी शाळेबाहेरही प्रयत्न केले. बालमजुरी रोखणे, मुलांच्या शिक्षणासाठी वंचित समाजात काम करणे, किंवा बालविवाह रोखण्यासाठी तातडीने पावले उचलणे यांसारखी कार्ये त्यांच्या समाजभानाची प्रचिती देतात.

शिक्षक म्हणून काम करताना त्यांनी एक गोष्ट नेहमीच अधोरेखित केली की, शाळा म्हणजे समाजाची छोटी प्रतिकृती आहे. त्यामुळे शाळेतील समस्या या समाजातील समस्यांचे प्रतिबिंब असतात.

मेटकरी गुरुजींनी शिक्षणव्यवस्थेतील तांत्रिक बदलांबरोबरच मूल्यशिक्षणाची आवश्यकता अधोरेखित केली आहे. त्यांनी विद्यार्थ्यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी अनेक एकांकिका, स्पर्धा, आणि साहित्यिक भेटी आयोजित केल्या. त्यांच्या दृष्टिकोनानुसार, शिक्षण हे केवळ अभ्यासक्रमापुरते मर्यादित असता कामा नये, तर त्यातून मुलांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा विकास होणे गरजेचे आहे.

मेटकरी गुरुजींच्या लेखनात साधेपणा आहे. त्यांनी खोटा आक्रोश किंवा दिखाऊपणा टाळत, ज्या भावना त्यांच्या मनात आहेत, त्या थेट व्यक्त केल्या आहेत. त्यामुळे वाचकांना हे लेखन खरे आणि प्रामाणिक वाटते.

या पुस्तकातून शिक्षक आणि समाज यांच्यातील नातेसंबंध अधिक स्पष्ट होतात. मेटकरी गुरुजींनी स्वतःला एका शिक्षकापलीकडे जाऊन पालक, समाजसेवक, आणि मार्गदर्शकाच्या भूमिकेत ठेवलं आहे. त्यांनी विद्यार्थ्यांच्या समस्यांना सामोरे जाण्याची जबाबदारी स्वीकारली आणि त्यांच्या आयुष्यात मूलभूत बदल घडवून आणले.

महाराष्ट्रातील अनेक शिक्षक आणि वाचकांवर या पुस्तकाचा खोलवर प्रभाव पडला आहे. शिक्षक, पालक, आणि समाजसेवकांनी मेटकरी गुरुजींच्या लेखनातून प्रेरणा घेतली आहे. त्यांची आत्मकेंद्रित शिक्षणव्यवस्थेबद्दलची टीका, मुलांसाठी त्यांच्या झोकून दिलेल्या प्रयत्नांची कहाणी आणि त्यांच्या अनुभवांमधून दिसणारे प्रेम या सगळ्यांनी हे पुस्तक एका महत्त्वाच्या विचारधारेचे प्रतीक बनले आहे.

'माझे विद्यार्थी' हे पुस्तक शिक्षक-विद्यार्थी नात्याच्या उंचीचा शोध घेणारे आहे. ते केवळ एका शिक्षकाच्या कारकिर्दीचा इतिहास नाही, तर शिक्षक म्हणून समाजासमोर असलेल्या आव्हानांचे भान देणारे आहे. मेटकरी गुरुजींच्या प्रेरणादायी कार्यामुळे आजच्या पिढीला शिक्षणाच्या माध्यमातून समाजाला अधिक चांगले करण्याची संधी मिळत आहे.

मेटकरी गुरुजींच्या विचारांनुसार, “शिक्षणातून केवळ करिअर तयार होत नाही, तर मूल्याधारित समाजाचा पाया घातला जातो.” 'माझे विद्यार्थी' हे पुस्तक याच मूल्याचा प्रखर प्रसारक आहे.

'माझे विद्यार्थी' हे पुस्तक dibho.com या आॅनलाईन ई-बुक प्लॅटफॉर्म वरती उपलब्ध आहे. अवश्य वाचा. 

-दिलीप भोसले

सीईओ दिभो सन्स

भारतीय चित्रपट लेखक दिग्दर्शक

सक्षम फिल्म कंपनी

संपर्क📲 9370239533