'पुण्यपुरूष' - प्रेरणा देणारे जीवनचरित्र

'पुण्यपुरूष' - प्रेरणा देणारे जीवनचरित्र

कर्मवीर भाऊराव पाटील यांनी 1919 साली रयत शिक्षण संस्थेची स्थापना केली आणि स्वावलंबी शिक्षणाच्या माध्यमातून शिक्षण क्षेत्रात क्रांती घडवून आणली. भाऊराव पाटलांनी सुरू केलेल्या या उपक्रमाला आज महाराष्ट्रभर आणि महाराष्ट्राबाहेरही विशेष महत्त्व प्राप्त झाले आहे. रयत शिक्षण संस्थेचे यशस्वी नेतृत्व व कार्य हे एका सेवाभावी तत्त्वज्ञानाच्या मुळावर आधारित आहे. या संस्थेच्या यशस्वी घडणीमध्ये अनेक समर्पित सेवकांनी योगदान दिले आहे, त्यातील एक महत्त्वाचे नाव म्हणजे प्राचार्य शंकरराव कृष्णाजी उनउने, ज्यांना सर्वत्र "बापू" या नावाने ओळखले जात असे.

प्राचार्य शंकरराव उनउने यांचे जीवन म्हणजे कर्मवीर भाऊराव पाटलांच्या शिकवणीचे उत्तम उदाहरण होय. त्यांनी स्वावलंबी शिक्षणाच्या प्रयोगशाळेत शिकत असताना ज्ञानार्जनाबरोबरच समाजकार्याचा पाठ घेतला. त्यांच्यावर कर्मवीर पाटलांचा प्रभाव खोलवर झाला होता. त्यांनी शिक्षणाला केवळ एका व्यक्तीच्या प्रगतीचा मार्ग मानले नाही, तर संपूर्ण समाजाच्या उत्थानासाठी ते साधन ठरवले.

बापूसाहेबांचे व्यक्तिमत्त्व त्यांच्या कार्याच्या थोरवीमुळे उठून दिसते. शिक्षण, समाजसेवा, आणि माणुसकी या तिन्ही गोष्टींमध्ये त्यांनी अतुलनीय योगदान दिले. त्यांच्या अंत:करणातील प्रेम, प्रसन्नता आणि समर्पणामुळे ते केवळ शिक्षक म्हणून नव्हे तर मार्गदर्शक, पालक, आणि सच्चे मित्र म्हणूनही सर्वांसाठी प्रेरणास्थान ठरले.

बापूसाहेबांची कारकीर्द रयत शिक्षण संस्थेच्या सेवेतच सुरू झाली आणि ती त्यांनी आयुष्यभर जोपासली. ते छत्रपती शिवाजी कॉलेज, सातारा येथे प्राचार्य होते. त्यांच्या नेतृत्वाखाली संस्थेने मोठी प्रगती केली. विद्यार्थ्यांना चांगले शिक्षण देण्यासोबतच त्यांच्यात आदर्श संस्कार रुजवणे हे बापूसाहेबांचे मुख्य उद्दिष्ट होते.

विद्यार्थी हा त्यांचा जिव्हाळ्याचा विषय होता. प्रत्येक विद्यार्थ्याकडे त्यांनी एक अपवादात्मक दृष्टिकोनाने पाहिले आणि त्यांच्या प्रगतीसाठी झटले. बी.ए.च्या शेवटच्या वर्षाला त्यांनी प्राचीन संत साहित्य शिकवले. ज्ञानेश्वर, तुकाराम, नामदेव, एकनाथ अशा संतांच्या अभंगांचा त्यांनी विद्यार्थ्यांसाठी रसग्रहण करून दिला. त्यांच्या शिकवणीतून विद्यार्थ्यांना केवळ विद्या नव्हे तर जीवनाचे बाळकडूसुद्धा मिळत असे.

बापूसाहेबांचे राहणीमान साधे, पण सुसंस्कृत होते. सूट-बूट आणि हॅटमध्ये ते ब्रिटिश साहेबांसारखे दिसत, पण त्यांचा स्वभाव मात्र अगदी सहजसोप्या शाळकरी मास्तरासारखा होता. विद्यार्थ्यांच्या समस्या ऐकून घेणे आणि त्या सोडवण्यासाठी सदैव तयार राहणे, हा त्यांचा दिनक्रम होता. त्यांच्या चेहऱ्यावरील प्रसन्नता आणि समाधानामुळे प्रत्येकजण त्यांच्याकडे आकर्षित होत असे.

त्यांच्या नेतृत्वगुणांमुळे ते केवळ शिक्षण क्षेत्रातील नाही, तर संपूर्ण समाजातील एक आदरणीय व्यक्तिमत्त्व ठरले. त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वातील सर्वात मोठी खासियत म्हणजे त्यांनी कधीही कोणालाही निराश केले नाही. त्यांच्या भेटीतून प्रत्येकाला नवी ऊर्जा मिळत असे.

बापूसाहेबांनी शिक्षणाला सामाजिक परिवर्तनाचे एक महत्त्वाचे साधन मानले. त्यांच्या विचारांवर कर्मवीर भाऊराव पाटलांचा खोलवर प्रभाव होता. स्वावलंबन, शिस्त, आणि कठोर परिश्रम या तत्त्वांवर आधारित शिक्षण प्रणाली त्यांनी अंमलात आणली.

त्यांनी विद्यार्थ्यांना आत्मनिर्भर बनवण्यावर भर दिला. शिक्षणाला केवळ रोजगारासाठी उपयुक्त मानण्याऐवजी त्यांनी त्याचा उपयोग चांगल्या नागरिकांच्या घडणीत केला पाहिजे, असा आग्रह धरला. त्यांच्या शिकवणीतून बाहेर पडलेले अनेक विद्यार्थी आज विविध क्षेत्रांत यशस्वीपणे कार्यरत आहेत आणि त्यांनी बापूसाहेबांनी दिलेल्या शिकवणीचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे.

प्रा. डी. ए. माने यांनी लिहिलेले 'पुण्यपुरुष' हे प्राचार्य शंकरराव उनउने यांचे चरित्र त्यांच्या जीवनाचे अचूक प्रतिबिंब आहे. या चरित्रातून बापूसाहेबांचे विचार, आदर्श, आणि कार्यप्रणाली उलगडून सांगितली आहे. बापूसाहेबांच्या कार्याची ओळख नव्या पिढ्यांना व्हावी, त्यांच्याकडून प्रेरणा घ्यावी, हा लेखकाचा उद्देश या चरित्रातून साध्य झाला आहे.

बापूसाहेबांचा प्रभाव त्यांच्या विद्यार्थ्यांच्या आयुष्यावर मोठा होता. त्यांचा जीवनाकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन आणि समस्यांचे निराकरण करण्याची पद्धत हे त्यांच्या विद्यार्थ्यांसाठी प्रेरणा बनले. अनेक विद्यार्थी, जसे की रामशेठ ठाकूर, त्यांच्या मार्गदर्शनामुळे यशस्वी झाले.

बापूसाहेबांच्या शिकवणीने विद्यार्थी केवळ अकादमिकदृष्ट्या नव्हे तर नैतिकदृष्ट्याही समृद्ध झाले. त्यांनी रुजवलेल्या मूल्यांची फळे आजही समाजाला मिळत आहेत. त्यांच्या कार्याचा वारसा आजही रयत शिक्षण संस्थेतून पुढे नेला जात आहे.

प्राचार्य शंकरराव उनउने यांचे जीवनकार्य म्हणजे शिक्षण क्षेत्रातील एक दीपस्तंभ आहे. त्यांच्या कार्यातून शिक्षण कसे समाजउभारणीसाठी उपयोगी ठरू शकते, याचे आदर्श उदाहरण आपल्याला मिळते. बापूसाहेबांचे जीवनचरित्र भावी पिढ्यांसाठी प्रेरणादायी ठरेल, यात शंका नाही. प्रा. डी. ए. माने यांनी लिहिलेले हे चरित्र बापूसाहेबांच्या स्मृतींना साजेसे ठरते. त्यांच्या कार्याला कधीही विसरले जाऊ शकत नाही. असे पुण्यपुरुष क्वचितच जन्माला येतात.

बापूसाहेबांना भावपूर्ण श्रद्धांजली अर्पण करताना असे म्हणावेसे वाटते की, त्यांच्या शिकवणीमुळे घडलेले विद्यार्थीच त्यांच्या कार्याचा खरा वारसा आहेत. अशा थोर व्यक्तिमत्त्वाला मनःपूर्वक नमन.

हा चरित्र ग्रंथ लवकरच dibho.com या आॅनलाईन ई-बुक प्लॅटफॉर्म वरती येत आहे. अवश्य वाचा. 

-दिलीप भोसले

सीईओ दिभो सन्स

भारतीय चित्रपट लेखक दिग्दर्शक

सक्षम फिल्म कंपनी

संपर्क📲 9370239533