'पटावरची प्यादी' - एक बहुआयामी वात्रटिका संग्रह

'पटावरची प्यादी' - एक बहुआयामी वात्रटिका संग्रह

प्रा. शिवाजी वरुडे हे प्रतिभाशाली लेखक, चिंतक, आणि समाजभान जपणारे वात्रटिकाकार म्हणून ओळखले जातात. त्यांच्या लेखणीमध्ये मानवी प्रवृत्तींचा सूक्ष्म अभ्यास, राजकारणातील विसंगती, आणि समाजातील क्रौर्याचे दर्शन होते. त्यांच्या साहित्यकृतींमधून ते उपरोध, उपहास, आणि उपदेश यांच्या सुरेख मिश्रणाने समाजातील विविध समस्यांवर प्रकाश टाकतात.

'पटावरची प्यादी' हा वात्रटिका संग्रह हा प्रा. शिवाजी वरुडे यांच्या प्रखर समाजभानाची आणि निर्भीड शैलीची झलक देतो. हा संग्रह वाचकांना समाजातील विसंगतींचा आणि राजकारणातील कुरुपतेचा प्रत्यय देतो. वात्रटिकांचे प्राथमिक वैशिष्ट्य म्हणजे त्या चार ओळींच्या काव्यरचनेत मांडल्या जातात, मात्र त्या शब्दांच्या मोजक्या प्रहारांतून खोल अर्थ व्यक्त करतात. या संग्रहामध्ये वात्रटिकांच्या माध्यमातून राजकारण, अर्थव्यवस्था, समाजजीवन, आणि मानवी नात्यांवरील भाष्य केले गेले आहे.

वात्रटिका हा प्रकार केवळ मनोरंजनापुरता मर्यादित नाही, तर ती एक बौद्धिक कसरत आणि समाजभान जागृत करण्याचे प्रभावी माध्यम आहे. शिवाजी वरुडे यांनी वात्रटिकेच्या माध्यमातून 'चावटपणाच्या' मर्यादेतून बाहेर पडत तिला चिंतनशीलतेचा एक नवीन पैलू दिला आहे.

सामान्यत: वात्रटिकेचा आणि चावटपणाचा जवळचा संबंध मानला जातो. पण प्रा. वरुडे यांच्या लेखणीने वात्रटिकेला एक वेगळे स्थान प्राप्त करून दिले आहे. त्यांनी वात्रटिकेच्या माध्यमातून उपहास आणि उपदेश यांची सांगड घालून समाजातील विसंगतींचे भेदक चित्रण केले आहे. त्यांच्या वात्रटिका फक्त हास्य निर्माण करत नाहीत, तर वाचकांना अंतर्मुखही करतात. त्यांच्या राजकीय टीकांत तीव्रता असूनही त्या बोचऱ्या शब्दांत वाचकाला विचार करायला लावतात. राजकारण्यांच्या भ्रष्ट, दांभिक, आणि सत्तांध प्रवृत्तीवर त्यांनी केलेली टीका अनेक उदाहरणांमधून प्रकट होते.

तापाने फणफणतो विकास 

प्रगती पण कोपली आहे 

शूऽऽ, सर्वांनी शांतता राखा  

अर्थव्यवस्था झोपली आहे.  

या वात्रटिकेच्या माध्यमातून त्यांनी अर्थव्यवस्थेतील विसंगती आणि विकासाच्या नावाखाली चालणाऱ्या भ्रष्ट व्यवहारांवर उपहासात्मक प्रहार केला आहे.

प्रा. वरुडे यांनी राजकीय नेत्यांच्या स्वार्थांध वागणुकीचा भंडाफोड मोठ्या कौशल्याने केला आहे. पक्षांतराच्या प्रक्रिया, राजकीय टोळ्या, आणि सत्तेचा उपभोग घेण्यासाठी केले जाणारे सौदे हे सर्व त्यांच्या वात्रटिकांमधून प्रभावीपणे मांडले गेले आहे.

दमलो, भागलो गुरुजी  

अखंड प्रवास आहे सुरू  

सारे पक्ष फिरून झाले  

कोणत्या पक्षात प्रवेश करू?  

या वात्रटिकेतून त्यांनी राजकीय नेत्यांच्या चपळतेवर आणि त्यांच्यातील निष्ठेच्या अभावावर हसत-हसत सडेतोड प्रहार केला आहे.

प्रा. वरुडे यांच्या वात्रटिकांमध्ये समाजातील विसंगतींवरही तीव्र भाष्य आढळते. स्त्री-पुरुष नातेसंबंध, साधू-महाराजांच्या ढोंगीपणाची उकल, आणि माणुसकीचा अभाव यांचे वास्तव त्यांनी आपल्या शब्दांनी अधोरेखित केले आहे.

माग बाळा 'वर' माग  

बाबा, 'वर' नको हवी वधू  

मिळाली असती वधू तर मग, 

मी का बनलो साधू?  

या वात्रटिकेमध्ये भोंदू साधू-महाराजांच्या खोट्या भक्तिभावावर प्रहार केला आहे. तर, 

तिच्यात जीव रंगला खरा  

तोही मिलनाला अधीर झाला  

नवऱ्याची बायको बघून  

याचा मेंदू बधिर झाला.  

प्रा. वरुडे यांनी नवरा-बायकोच्या नात्यातील फसवाफसवी आणि समाजातील नैतिकतेचा अभाव अधोरेखित केला आहे.

'पटावरची प्यादी' मध्ये कोरोनासंदर्भातील वात्रटिका विशेषतः उल्लेखनीय आहेत. या वात्रटिकांमधून त्यांनी महामारीच्या काळातील मानवी स्वभाव, आर्थिक शोषण, आणि व्यवस्थेतील ढिसाळपणा यावर उपरोध केला आहे.

गेला पैसा, विकला मळा  

प्रेत तेवढे पुरायचे हाय  

पुसल कुकू, फुटल्या बांगड्या  

काउंटरवर बिल भरायचं हाय.  

कोरोनाच्या काळातील भीषण सत्य आणि व्यवस्थेतील क्रूरता यावर या वात्रटिकेने मार्मिक भाष्य केले आहे.

प्रा. वरुडे यांच्या वात्रटिकांमध्ये लक्षणीय साहित्यिक गुणधर्म आढळतात. मोजक्या शब्दांमध्ये मोठा आशय मांडण्याची कला, यमक-अनुप्रासाचे कुशल प्रयोग, आणि समाजभान जागृत करणारे भाष्य ही त्यांची वैशिष्ट्ये आहेत.

'पटावरची प्यादी' या संग्रहातील वात्रटिका समाजातील सांस्कृतिक अधःपतनावरही प्रकाश टाकतात. फाटक्या कपड्यांची पाश्चात्त्य संस्कृती, टीव्ही मालिकांमधील असभ्यपणा, आणि सध्या बोकाळलेल्या फसव्या जीवनशैलीचा त्यांनी खरपूस समाचार घेतला आहे.

'पटावरची प्यादी' हा संग्रह वाचकाला केवळ विचार करायला लावत नाही, तर तो समाजभान जागृत करणारे साधनही आहे. प्रा. शिवाजी वरुडे यांच्या वात्रटिकांनी राजकारण, समाज, आणि संस्कृतीतील विसंगतींवर प्रकाश टाकत जनतेला सत्याचा आरसा दाखवला आहे. त्यांच्या निर्भीड लेखणीतून समाजातील बिघडलेल्या परिस्थितीचे वास्तव उलगडते. त्यामुळे 'पटावरची प्यादी' हा वात्रटिका संग्रह मराठी साहित्यविश्वातील एक अमूल्य ठेवा आहे.

हा वात्रटिका संग्रह लवकरच dibho.com या आॅनलाईन ई-बुक प्लॅटफॉर्म वरती येत आहे. अवश्य वाचा. 

-दिलीप भोसले

सीईओ दिभो सन्स

भारतीय चित्रपट लेखक दिग्दर्शक

सक्षम फिल्म कंपनी

संपर्क📲 9370239533