'पानकणीस' - काळ्या वावराच्या गर्भार वेदना.

'पानकणीस' - काळ्या वावराच्या गर्भार वेदना

साहित्य समाजाच्या परिवर्तनासाठी प्रभावी माध्यम आहे, आणि जेव्हा कवी आपल्या प्रतिभेचा उपयोग समाजाच्या वास्तवाचे प्रतिबिंब दाखवण्यासाठी करतो, तेव्हा साहित्याचा प्रभाव अधिक गहिरा होतो. याच विचारांची प्रचीती 'पानकणीस' या कवितासंग्रहातून येते. कवी रवींद्र शिंदे यांच्या या काव्यसंग्रहाने ग्रामीण भारताच्या वास्तवाला, सामाजिक अन्यायाला, शोषणाच्या तडफडीत अडकलेल्या जनतेच्या व्यथा-वेदनांना आणि प्रबोधनाच्या चळवळीला एक नवा अर्थ दिला आहे. हा कवितासंग्रह म्हणजे शिंदे यांच्या समतावादी विचारांचा आणि त्यांच्या अनुभवसंपन्न जीवनाचा एक हृदयस्पर्शी आविष्कार आहे.

‘पानकणीस’ या शब्दातच मुळी एका कृषिप्रधान संस्कृतीची झलक आहे. बालाघाटाच्या कडाकपाऱ्या आणि त्या ठिकाणी झिरपणाऱ्या पाण्याच्या नात्याने सुरू झालेली कवीची साहित्यिक यात्रा काळ्या मातीशी बांधिलकी जपत, त्यातून समाजाच्या प्रत्येक थरात पोहोचण्याचा प्रयत्न करते. या संग्रहातील कविता केवळ शब्दांचा खेळ नसून ती एका संघर्षमय वास्तवाची अनुभूती आहे. ही कवितासंग्रहाची वैशिष्ट्यपूर्णता कवीच्या दृष्टिकोनात आहे, ज्यातून ते केवळ परिस्थितीची मांडणी करत नाहीत तर परिवर्तनासाठी विचारमंथनाची प्रेरणा देतात.

रवींद्र शिंदे यांची कविता ही प्रबोधन, परिवर्तन आणि समानतेच्या चळवळीला वाहिलेली आहे. प्रज्ञासूर्य डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या विचारधारेचा प्रभाव या कवितांवर स्पष्टपणे जाणवतो. या कवितांमध्ये अन्यायाविरोधातील संघर्ष, सामाजिक विषमतेला विरोध, शेतकऱ्यांचे आणि मजुरांचे आयुष्य, त्यांचे दुःख, आनंद, वेदना यांचा निखळ आढावा आहे.

कवी रवींद्र शिंदे हे केवळ एक कवी नाहीत, तर संवेदनशील समाजभान असलेले साहित्यिक आहेत. त्यांच्या काव्यसंग्रहात केवळ काव्यनिर्मितीच नाही, तर समाजावरील त्यांचे चिंतन आणि अंतर्दृष्टीही पाहायला मिळते. त्यांनी शासकीय सेवेत कार्यरत असतानाही शेतकरी, शेतमजूर आणि श्रमिक यांच्या वेदना समजून घेतल्या आहेत. त्यांचे लेखन म्हणजे या वेदनांना आवाज देण्याचा एक स्तुत्य प्रयत्न आहे.

‘पानकणीस’मध्ये कवी शोषित, वंचित, मागासवर्गीयांच्या दुःखांना संवेदनशीलतेने रेखाटतात. त्यांनी या कविता सामाजिक विषमतेला आव्हान देण्यासाठी लिहिल्या आहेत. लाचारी, कुपोषण, गरीबी, विषमता यांसारख्या भेदांच्या भिंती उद्ध्वस्त करण्यासाठी हा संग्रह प्रयत्नशील आहे.

कवीने डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या विचारधारेच्या प्रेरणेतून या कवितांना आकार दिला आहे. त्यांची कविता ही केवळ दुःखाची नोंद ठेवत नाही, तर ती वंचितांना आत्मभान देते, त्यांच्या लढाईला दिशा दाखवते. त्यांच्या कवितांमधून महामानवांच्या संघर्षशील चळवळीचा ओलावा जाणवतो.

‘पानकणीस’मधील कवितांमधून काळ्या मातीचे आणि तिच्यावर पोटाची भाकर शेकणाऱ्या शेतकऱ्यांचे जीवनचित्र रेखाटले गेले आहे. काळ्या मातीतील पाण्याचा झरा आणि त्यातून अंकुरलेले पानकणीस हे केवळ शेतीचे प्रतीक नाही, तर ते त्या शेतकऱ्यांच्या आयुष्याचे, संघर्षाचे आणि आशेचे प्रतीक आहे.

कवितांमधून येणारा प्रत्येक शब्द शेतकऱ्यांच्या जीवनातील कष्ट, त्यांची स्वप्ने आणि त्यांची वेदना यांचे प्रतिबिंब आहे. ‘पानकणीस’ हे या मातीच्या दुःखाची साक्ष देते, तिच्या वेदनांना शब्दरूप देते.

रवींद्र शिंदे यांनी त्यांच्या लेखनातून फक्त वर्तमान परिस्थितीचे चित्रण केलेले नाही, तर नवसमाज रचनेच्या दिशेने वाटचाल करणारा एक मार्ग दाखवला आहे. त्यांच्या कवितांमधून परिवर्तनासाठीची उर्मी जाणवते.

या कवितांमधील शब्द केवळ कागदावर नाहीत, तर ते वास्तवाच्या अंगणात प्रतिध्वनीत होतात. त्यांच्या कवितांमधून प्रबोधनाच्या चळवळीला गती मिळते. वंचित, मागासवर्गीय, शोषित यांच्यासाठी न्याय आणि समानतेच्या लढाईत ‘पानकणीस’ हा काव्यसंग्रह महत्त्वाचा ठरतो.

कवीच्या नवसमाज रचनेच्या कल्पनेने प्रेरित पायवाट भविष्यात समतेच्या महामार्गावर जाईल, अशी खात्री वाटते. त्यांच्या लेखनातून प्रबोधन, परिवर्तन आणि समानतेच्या विचारांना निश्चित दिशा मिळेल.

या संग्रहातील प्रत्येक कविता वाचकांच्या मनाला भिडते, त्यांना प्रेरणा देते, आणि समाजासाठी काहीतरी करण्याची जाणीव करून देते. त्यामुळेच रवींद्र शिंदे यांची ही काव्ययात्रा सामाजिक बदलाच्या दिशेने टाकलेले एक महत्त्वाचे पाऊल आहे.

हा काव्यसंग्रह dibho.com या प्लॅटफॉर्म वरती ई-बुक स्वरूपात उपलब्ध आहे. अवश्य वाचा. 

-दिलीप भोसले

सीईओ दिभो सन्स

भारतीय चित्रपट लेखक दिग्दर्शक

सक्षम फिल्म कंपनी

📞9370239533