'बाबासाहेब: एक सूर्यांकन आणि इतर कविता' - एक अभ्यासपूर्ण चिकित्सा

'बाबासाहेब: एक सूर्यांकन आणि इतर कविता' - एक अभ्यासपूर्ण चिकित्सा

मराठी काव्यप्रांतात वेगळा ठसा उमटवणारा काव्यसंग्रह ‘बाबासाहेब: एक सूर्यांकन आणि इतर कविता’ हा डॉ. रवींद्र श्रावस्ती यांचा अत्यंत विचारप्रवृत्त करणारा आणि क्रांतिकारी काव्यसंग्रह आहे. ही कविता केवळ भावनिक अभिव्यक्तीपुरती मर्यादित नाही, तर ती समाजाच्या खोलवर रुजलेल्या समस्यांवर प्रकाश टाकणारी, बहुजन समाजाच्या संघर्षाची जाणीव करून देणारी आणि इतिहासाच्या गहन चिंतनातून वर्तमानाचा वेध घेणारी आहे. या कवितांचे स्वरूप, आशय, शैली आणि सामाजिक मांडणी या सगळ्या पैलूंवर विस्तृत विचार करणे आवश्यक आहे.

डॉ. रवींद्र श्रावस्ती हे वैद्यकीय क्षेत्रातील व्यावसायिक असूनही, सामाजिक परिवर्तनाच्या प्रक्रियेत सक्रिय भूमिका बजावणारे साहित्यिक आहेत. बहुजनवादी विचारसरणी, जातीय व्यवस्थेचा तीव्र प्रतिवाद, ब्राह्मणशाही व्यवस्थेच्या विरोधातील लढा आणि सामाजिक समतेच्या ध्येयाने भारलेली ही कविता, केवळ साहित्यिक आविष्कार न राहता, ती वैचारिक चळवळीचा भाग बनते.

त्यांच्या कविता सामाजिक वास्तवाचे प्रतिबिंब आहेत. अस्पृश्यतेच्या क्रूर वास्तवाचे, दारिद्र्याच्या वेदनेचे आणि अन्याय-अत्याचाराच्या विरोधातील संघर्षाचे हुंकार त्यात स्पष्टपणे जाणवतात. त्यांची कविता केवळ भावना व्यक्त करणारी नसून, ती समाजाच्या व्यवस्थात्मक शोषणावर थेट प्रहार करणारी आहे. ‘श्रद्धा आणि अंधश्रद्धा’, ‘जात आणि जातीयता’, ‘शोषण आणि स्वातंत्र्य’ यांसारख्या विषयांवर त्यांनी आपले स्पष्ट विचार मांडले आहेत.

या संग्रहातील कविता साध्या रचनात्मकतेच्या पलिकडे जाऊन, चिंतनात्मकतेकडे झुकणाऱ्या आहेत. त्यात ऐतिहासिक घटनांचा धांडोळा घेतला जातो, सामाजिक व्यवस्थेची चिकित्सा केली जाते आणि सत्ताकेंद्रांच्या राजकारणाचे अनावरण केले जाते. दीर्घ कवितांच्या स्वरूपात लिहिलेल्या या रचनांमध्ये तपशीलवार संदर्भ, ऐतिहासिक दाखले आणि विश्लेषणात्मक दृष्टिकोन आढळतो.

महात्मा फुले, शाहू महाराज, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, संत कबीर आणि गौतम बुद्ध यांचे विचार त्यांच्या कवितांना दिशादर्शक ठरतात. परंतु यासोबतच, कार्ल मार्क्स, स्टीफन हॉकिंग यांसारख्या आधुनिक विचारवंतांचे चिंतनही या कवितांमध्ये आढळते. हा काव्यसंग्रह फक्त भारतीय सामाजिक स्थितीपुरता मर्यादित राहत नाही, तर जागतिक स्तरावर होणाऱ्या भांडवलशाही शोषणावरही भाष्य करतो.

ही कविता कुठल्याही पारंपरिक काव्यशैलीत बसत नाही. ती एकाच वेळी गद्यकविता आणि अभिव्यक्तीचा वेगळा प्रवाह यांचा सुरेख मिलाफ साधते. भाषाशैली प्रखर, स्पष्ट आणि धारदार आहे. ही भाषा विद्रोही आहे, प्रश्न विचारणारी आहे, आणि समाजातील दडपशाहींना उघड करणारी आहे. कवीच्या शब्दात एक वेदना आहे, जी त्यांच्या जीवनसंघर्षाच्या अनुभवातून आलेली आहे.

या कवितांमध्ये बहुकेंद्री वेदना आहे – एका समाजघटकाच्या वेदनेपर्यंत ही कविता मर्यादित नाही, तर ती समाजाच्या सर्व स्तरांतील शोषित, दलित, बहिष्कृत आणि वंचित लोकांचे दु:ख सांगणारी आहे. ही वेदना केवळ जातीय व्यवस्थेपुरती मर्यादित नाही, तर ती सांस्कृतिक, आर्थिक आणि सामाजिक शोषणावरही भाष्य करते.

परंतु या कवितेत फक्त वेदना नाही, तर परिवर्तनाची चाहूलही आहे. विद्रोहाच्या स्पर्शाने झळाळणाऱ्या या कवितेत आशेचे एक तेज आहे. ‘बाबासाहेब: एक सूर्यांकन’ या कवितेच्या शीर्षकातूनच डॉ. आंबेडकरांचा प्रेरणादायी प्रकाश या कवितांसाठी दिशादर्शक ठरत असल्याचे स्पष्ट होते.

ही कविता प्रबोधनाची भूमिका बजावते. ती वाचकाला केवळ अंतर्मुख करत नाही, तर कृतीशील बनवण्याची प्रेरणा देते. विविध साहित्यप्रवाहांमध्ये या कवितेचा प्रभाव जाणवतो.

‘बाबासाहेब: एक सूर्यांकन आणि इतर कविता’ हा केवळ एक काव्यसंग्रह नाही, तर तो सामाजिक परिवर्तनाच्या विचारप्रवाहाचा एक महत्त्वाचा दस्तऐवज आहे. डॉ. रवींद्र श्रावस्ती यांनी कवितेतून समाजव्यवस्थेचे निर्भीड विश्लेषण केले आहे आणि वंचितांच्या संघर्षाचा आवाज बुलंद केला आहे. त्यांची कविता व्यक्तिकेंद्रित नसून समूहकेंद्रित आहे, व्यक्तिश: भावनिकतेपेक्षा ती सामाजिक वास्तवाचा शोध घेणारी आहे.

ही कविता आपल्याला विचार करायला लावते, प्रश्न विचारते आणि बदलाची प्रेरणा देते. त्यामुळेच, ही कविता केवळ काव्यप्रेमींसाठी नव्हे, तर सामाजिक परिवर्तनाची आस असणाऱ्या प्रत्येक जिज्ञासू वाचकासाठीही महत्त्वाची आहे. त्यांची कविता नव्या विचारप्रवाहांना जन्म देणारी ठरावी, यासाठी त्यांना मनःपूर्वक शुभेच्छा..!

हा कवितासंग्रह dibho.com या आॅनलाईन ई-बुक प्लॅटफॉर्म वरती उपलब्ध आहे. अवश्य वाचा.