'प्रबोधन चळवळीतील मातंगांची शौर्यगाथा' - एका अभ्यासपूर्ण ग्रंथाची ओळख

'प्रबोधन चळवळीतील मातंगांची शौर्यगाथा' - एका अभ्यासपूर्ण ग्रंथाची ओळख

डॉ. शरद गायकवाड लिखित ‘प्रबोधन चळवळीतील मातंगांची शौर्यगाथा’ हा ग्रंथ एक ऐतिहासिक दस्तऐवज आहे, जो मातंग समाजातील विस्मृतीत गेलेल्या क्रांतिवीरांचे आणि कर्तृत्ववान व्यक्तिमत्त्वांचे सत्यशोधकी चरित्र मांडतो. प्रबोधनवादी विचारधारेचा वसा घेतलेल्या या ग्रंथातून डॉ. गायकवाड यांनी इतिहासातील दुर्लक्षित महानायकांवर प्रकाशझोत टाकला आहे. इतिहासाच्या पारंपरिक चौकटीत न बसणाऱ्या व्यक्तींच्या योगदानाची मांडणी करणे हे या ग्रंथाचे वैशिष्ट्य ठरते.

भारतीय इतिहास प्राचीन काळापासून विशिष्ट वर्गाच्या नायकत्वाच्या गाथांनी व्यापलेला आहे. तथापि, या इतिहासात मातंग समाजातील कर्तृत्ववान योद्ध्यांना आणि मानवतावादी विचारवंतांना उचित स्थान मिळाले नाही. डॉ. शरद गायकवाड यांच्या संशोधनात्मक दृष्टिकोनातून हा इतिहास नव्याने मांडण्याचा प्रयत्न केला गेला आहे.

ग्रंथात सत्यशोधक चळवळ, आंबेडकरी चळवळ, स्वातंत्र्य आंदोलन, आणि नामांतर लढा यासारख्या विविध सामाजिक चळवळींमध्ये मातंग योद्ध्यांनी केलेल्या योगदानाचा सखोल ऊहापोह करण्यात आला आहे.

या ग्रंथात मातंग समाजातील प्रमुख नायकांवर स्वतंत्र प्रकरणे दिलेली आहेत. यामध्ये लहुजी साळवे, फकिरा राणोजी मांग, उमाजी बापू सावळजकर, अण्णा भाऊ साठे, पहिले खासदार आप्पासाहेब मोरे यांसारख्या महान व्यक्तिमत्त्वांचा उल्लेख आहे. त्यांची स्वातंत्र्यलढ्यातील भूमिका आणि समाजजागृतीचे कार्य या ग्रंथातून प्रभावीपणे मांडले आहे.

लहुजी साळवे : सत्यशोधक योद्धा

लहुजी साळवे हे सत्यशोधक चळवळीचे प्रणेते आणि महात्मा फुले यांचे सहकारी होते. त्यांनी समाजाच्या दडपशाही विरोधात सत्यशोधनाची मशाल पेटवली. त्यांची भूमिका केवळ सामाजिक नव्हे तर सांस्कृतिक परिवर्तनात महत्त्वाची ठरली.

फकिरा राणोजी मांग : क्रांतिवीर योद्धा

राणोजी मांग हे समाजक्रांतीचे अग्रणी योद्धा होते. ब्रिटिश सत्तेविरुद्ध लढताना त्यांनी मातंग समाजाला संघटित केले. त्यांचा शौर्यपूर्ण इतिहास समाजाला प्रेरणा देणारा ठरतो.

उमाजी बापू सावळजकर : तमाशासम्राट ते वगसम्राट

उमाजी बापू सावळजकर यांनी तमाशा या लोककलेला वैचारिक दिशा दिली. त्यांची कलात्मक धडाडी मातंग समाजासाठी प्रेरणादायी आहे.

अण्णा भाऊ साठे : लोकशाहीर आणि साहित्यसम्राट

अण्णा भाऊ साठे हे मातंग समाजातील सर्वात प्रसिद्ध साहित्यिक व लोकशाहीर होते. त्यांचे साहित्य वंचित वर्गाच्या जीवनावर आधारित असून, त्यातून समाज परिवर्तनाची हाक दिली जाते.

डॉ. गायकवाड यांनी या ग्रंथासाठी मौखिक आणि लिखित संदर्भांचा आधार घेतला आहे. महानायकांच्या कुटुंबीयांच्या मुलाखती, विविध संशोधन लेख, कार्यशाळा आणि चर्चासत्रांमधील सादरीकरणे यांचा उपयोग करून ग्रंथाची मांडणी केली आहे.

हा ग्रंथ केवळ ऐतिहासिक दस्तावेज नाही तर सामाजिक परिवर्तनासाठी प्रेरणा देणारा मार्गदर्शक दस्तऐवज आहे. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या विचारांचा पायंडा पुढे नेणारा हा ग्रंथ वंचित समाजाच्या संघर्षमय इतिहासाला उजाळा देतो.

‘प्रबोधन चळवळीतील मातंगांची शौर्यगाथा’ हा ग्रंथ वाचक, कार्यकर्ते, संशोधक आणि विशेषतः बहुजन समाजासाठी अत्यंत उपयुक्त आहे.

विद्यापीठीय पातळीवर संशोधन करणाऱ्या अभ्यासकांसाठी हा ग्रंथ एक महत्त्वाचा संदर्भ ठरतो. नव्या पिढीसाठी हा ग्रंथ प्रेरणा देणारा आहे, कारण तो इतिहासाच्या विस्मृतीत गेलेल्या महानायकांची ओळख करून देतो. समाजातील विविध स्तरातील लोकांनी केलेल्या संघर्षांचे महत्त्व या ग्रंथातून अधोरेखित होते.

डॉ. शरद गायकवाड यांनी या ग्रंथातून इतिहासाच्या पानांवर कधीच नोंद न झालेल्या महानायकांचा जीवनपट रेखाटला आहे. त्यांच्या हातून भविष्यातही असेच संशोधनात्मक लेखन व्हावे ही समाजाची अपेक्षा आहे. हा ग्रंथ वंचित आणि उपेक्षित इतिहासाचे पुनर्लेखन करणारा ऐतिहासिक दस्तावेज आहे. डॉ. शरद गायकवाड यांच्या या कार्यामुळे मातंग समाजाला न्याय मिळाल्यासारखे वाटते. या ग्रंथाच्या माध्यमातून नव्या पिढीला संघर्षमय इतिहासाची ओळख होईल आणि ते परिवर्तनवादी विचारसरणीकडे वळतील, असा आशावाद बाळगणे योग्य ठरेल.

सदरचा ग्रंथ लवकरच dibho.com या आॅनलाईन ई-बुक प्लॅटफॉर्म वरती उपलब्ध होत आहे. अवश्य वाचा. 

-दिलीप भोसले

सीईओ दिभो सन्स

भारतीय चित्रपट लेखक दिग्दर्शक

सक्षम फिल्म कंपनी

संपर्क 📲 9370239533