'निर्धार' - मानवी जीवनाचे हृदयस्पर्शी प्रतिबिंब

‘निर्धार’ – मानवी जीवनाचे हृदयस्पर्शी प्रतिबिंब

मराठी साहित्यविश्वात प्रा. डॉ. शकील शेख हे एक परिचित नाव आहे. त्यांच्या लेखनाला आयुष्याच्या विविध टप्प्यांतील अनुभवांची बैठक आहे. कादंबरी लेखनाच्या प्रदीर्घ अनुभवातून कथा या साहित्यप्रकाराकडे त्यांची वाटचाल विलक्षण आहे. ‘निर्धार’ हा त्यांच्या निवडक कथांचा संग्रह वाचकांसमोर जीवनाचे विविध पदर उलगडतो. मानवी भावविश्वाचे चित्रण करताना त्यांनी अस्सल ग्रामीण आणि नागर जीवनातील अनुभवांचा सुरेख मेळ साधला आहे.

प्रा. शेख यांनी महाविद्यालयीन जीवनातच कादंबरी लेखनाला सुरुवात केली. त्यांची पहिली कादंबरी बी.ए.च्या तिसऱ्या वर्षात शिकत असतानाच क्रमशः प्रकाशित झाली. त्यांच्या साहित्याची प्रगल्भता आणि रसिकप्रियता त्यावेळीच उगम पावली. लहान कथेच्या तुलनेत दीर्घ कादंबरीच्या प्रांगणात रममाण होण्याचा लेखकाचा कल लक्षणीय होता. मात्र पुण्याच्या प्रवासात ‘पंढरी प्रहार’ दिवाळी अंकाचे संपादक मुकुंद कानडे यांच्या आग्रहामुळे ‘खुशाली’ ही पहिली कथा लिहिली गेली. याच कथेमुळे त्यांच्या कथालेखन प्रवासाचा प्रारंभ झाला.

‘निर्धार’ या कथासंग्रहात एकूण नऊ कथा आहेत. या सर्व कथा मानवी जीवनातील घटनांचा सूक्ष्म वेध घेतात. कधी नात्यांतील गुंतागुंत उलगडतात, तर कधी सामाजिक परिस्थितीतील विदारक सत्ये वाचकांसमोर मांडतात. लेखकाने आपल्या अनुभवसंपन्न लेखणीने या कथांना वास्तवाच्या पायावर उभे केले आहे.

‘खुशाली’ ही कथा पती-पत्नीच्या नात्यातील भावनिक नात्याचे चित्रण करते. माधवराव, जो व्यवसायाने वैद्यकीय प्रतिनिधी आहे, पत्नीच्या मृत्यूनंतर तिच्या आठवणीत गुरफटलेला आहे. त्याला वारंवार पत्नीची खुशाली विचारायची सवय असते. पण त्याची ही सवय आता केवळ मानसिक समाधानाचा भास बनते. ही कथा मनोविश्लेषणात्मक दृष्टिकोनातून वाचकांना भिडते.

'निर्णय' या कथेत सुनिल या तरुणाच्या प्रयत्नवादी वृत्तीचे चित्रण आले आहे. सध्या नोकरी मिळवण्यासाठी वशिलेबाजी हे समाजातील विदारक सत्य आहे. उच्चशिक्षित असूनही सुनिलला केवळ एका विश्वस्ताच्या मुलीशी लग्न केल्याशिवाय नोकरी मिळू शकत नाही. ही कथा आजच्या शिक्षण, नोकरी, आणि तडजोडींच्या वास्तवाला समर्पक आहे.

‘भूत’ ही कथा अंधश्रद्धांवर प्रहार करते. ग्रामीण समाजात अमावस्येच्या रात्री भूत असल्याचा गैरसमज असतो. येथे एक कोंबडी हीच भूत असल्याचे उघड होते. ही कथा अंधश्रद्धेचे वास्तव उघड करून सत्यशोधनाचा संदेश देते.

'गाडी' या कथेत महादेव नावाचा बेरकी जीपचालक शेतकऱ्यांना फसवून त्यांची शेती विकायला लावतो आणि गाडी खरेदी करतो. या कथेत ग्रामीण भागातील आर्थिक शोषणाचे यथार्थ चित्रण आहे.

'किंमत' या कथेत स्वातंत्र्यसैनिक दादासाहेब आणि त्यांच्या मुलाच्या कर्तृत्वाचे वर्णन आहे. दादासाहेबांचे योगदान लोक कौतुकाने मान्य करतात, पण त्यांच्या कार्याची खरी किंमत कोणालाच समजत नाही. ही कथा स्वाभिमान आणि निष्ठेचे महत्त्व अधोरेखित करते.

'गनिमी कावा' भविष्य कथनाच्या लबाडीचा पर्दाफाश करणारी ही कथा ग्रामीण समाजातील लोकांच्या अंधश्रद्धांवर हसत हसत प्रकाश टाकते.

'कीर्तन' महादेव पाटील हा हुशार ड्रायव्हर वेळप्रसंगी कसे चातुर्य दाखवतो हे या कथेत दिसते. कीर्तनासाठी जीप देण्यास तो नकार देतो पण आपले वर्तन योग्य वाटावे यासाठी युक्त्या लढवतो.

'शिकारी भूत' ग्रामीण समाजातील अंधश्रद्धा आणि त्याचा गैरफायदा घेणाऱ्यांचा पर्दाफाश करणारी कथा आहे. इरसाल लोकांची फसवणूक करण्याची प्रवृत्ती येथे ठळकपणे मांडली आहे.

तर 'निर्धार' ही संग्रहातील शीर्षक कथा आहे. स्त्रीभ्रूणहत्या आणि समाजातील पितृसत्ताक मानसिकतेवर प्रकाश टाकणारी ही कथा विद्या या नायिकेच्या आयुष्याभोवती फिरते. उमेशचे समाजप्रबोधनाचे प्रयत्न त्याच्या व्यक्तिगत जीवनात उलट बदलतात. विद्या आपला स्वाभिमान टिकवून मुलींना एकटीने वाढवण्याचा निर्धार करते.

या कथासंग्रहातील कथा विविध सामाजिक विषयांवर भाष्य करतात. लेखकाने ज्वलंत विषय हाताळताना ग्रामीण आणि नागर जीवनातील भाषिक वैशिष्ट्ये जपली आहेत. कथांचे कथानक साधे असले तरी त्यातून उभे राहणारे अनुभवविश्व प्रगल्भ आणि विचारप्रवर्तक आहे.

प्रा. शेख यांच्या लेखनाची भाषा साधी, सोपी आणि प्रवाही आहे. बोली भाषेचा खुबीने वापर केला असून ती कथांच्या आशयाशी विलक्षण एकरूप होते.

मनोविश्लेषणात्मक दृष्टिकोन हा या कथांचा महत्त्वाचा पैलू आहे. पात्रांच्या भावना, त्यांचे निर्णय आणि बदलणाऱ्या परिस्थितीत त्यांची अवस्था लेखकाने सूक्ष्म निरीक्षणातून मांडली आहे.

या कथांमधून अंधश्रद्धा, पितृसत्ताक मानसिकता, वशिलेबाजी, आणि स्त्रीभ्रूणहत्या यांसारख्या समस्यांवर प्रभावी प्रहार केला आहे.

एकूणच ‘निर्धार’ हा कथासंग्रह जीवनाचे विविध पैलू उलगडणारा आहे. प्रत्येक कथा वाचकांच्या मनावर खोल परिणाम करते. मानवी नात्यांचा वेध, ग्रामीण जीवनातील वास्तव, आणि सामाजिक समस्यांवरील भाष्य हे या कथासंग्रहाचे बलस्थान आहे. प्रा. डॉ. शकील शेख यांनी आपल्या लेखणीच्या ताकदीने मराठी साहित्यविश्वात एक महत्त्वपूर्ण ठसा उमटवला आहे. ‘निर्धार’ या कथासंग्रहाला वाचक नक्कीच भरभरून प्रतिसाद देतील, अशी आशा आहे.

'निर्धार' हा कथासंग्रह लवकरच dibho.com या आॅनलाईन ई-बुक प्लॅटफॉर्म वरती उपलब्ध होत आहे. अवश्य वाचा. 

-दिलीप भोसले

सीईओ दिभो सन्स

भारतीय चित्रपट लेखक दिग्दर्शक

सक्षम फिल्म कंपनी

संपर्क 📲 9370239533