गुलाबराव बोरगावकर - विनोदाचा तेजस्वी प्रवाह

कलाकार म्हणून श्रेष्ठ, माणूस म्हणून महान -

गुलाबराव बोरगावकर 

कलाविश्वातील काही व्यक्तिमत्त्वे त्यांच्या कलेमुळे अजरामर होतात, तर काही व्यक्तींचे जीवन त्यांच्या संघर्षांनी अधिक महान होते. अशा व्यक्तिमत्त्वांपैकीच एक म्हणजे तमाशा क्षेत्रातील 'विनोदसम्राट' गुलाबराव बोरगावकर. त्यांच्या जीवनातील संघर्ष, प्रतिभा, आणि अष्टपैलुत्व यांचा आढावा घेताना त्यांच्या विनोदाने भारलेल्या, परंतु दु:खांनी व्यापलेल्या प्रवासाची कहाणी उलगडते. डॉ. संपतराव पार्लेकर लिखित 'कहाणी एका सोंगाड्याची' हे पुस्तक गुलाबराव बोरगावकर यांच्या जीवनपटावर आधारित असून, या असामान्य कलावंताचे जीवन सविस्तरपणे उलगडते.

गुलाबराव बोरगावकर हे एका सामान्य खेड्यातील तरुण. जन्माने मुस्लीम असले तरी त्यांनी जातीपातीच्या बंधनांना कधीही मान्यता दिली नाही. त्यांच्या जीवनाचा प्रत्येक टप्पा संघर्ष आणि जिद्दीने व्यापलेला होता. अनेक अपयशांचा सामना करत त्यांनी आपल्या विनोदबुद्धीच्या जोरावर तमाशा क्षेत्रात अढळ स्थान निर्माण केले. आयुष्यात ज्या काही कठीण प्रसंगांना तोंड द्यावे लागले, त्यातून ते डगमगले नाहीत.

गुलाबराव यांना विनोदनिर्मितीचे कौशल्य उपजत होते. मात्र, त्यांच्या कलेला खर्‍या अर्थाने आकार मिळाला तो तमाशा क्षेत्रात प्रवेश केल्यानंतर. त्यांनी विनोदबुद्धीला परिपक्व बनवत, श्रोत्यांना खळखळून हसायला भाग पाडणारे संवाद सादर केले. त्यांच्या विनोदांना केवळ हसूच नाही, तर जीवनातील कटू सत्यांचा आरसा देखील होता.

गुलाबराव बोरगावकर यांचा तमाशा क्षेत्रातील प्रवेश हा नेहमीच्या वाटचालीसारखा नव्हता. बालपणात आईच्या प्रेमाने भारलेला गुलाबराव आपल्या आईच्या आकस्मिक मृत्यूने खचून गेले. त्यानंतर त्यांना जीवनात दिशा देणारे कोणीच उरले नाही. यामुळे तमाशा क्षेत्राकडे वळणाऱ्या गुलाबरावांनी कलेला आपल्या जीवनाचा हेतू मानले.

१९५७ पासून १९८४ पर्यंत, सुमारे ५० पेक्षा जास्त वगनाट्यांत त्यांनी आपल्या विनोदी भूमिका लोकप्रिय केल्या. त्यांच्या प्रत्येक सोंगाड्याच्या भूमिकेत नवनिर्मिती होती. पारंपरिक सोंगाड्यांच्या पुनरावृत्तीला छेद देत त्यांनी प्रेक्षकांना नेहमीच काहीतरी नवीन दिले. गुलाबराव यांनी आपल्या वगनाट्यांमध्ये इतर सोंगाड्यांच्या साच्यात अडकलेला विनोद नव्हता. त्यांचा विनोद हजरजबाबी, प्रसंगनिष्ठ आणि प्रासंगिक होता.

गुलाबराव यांना तमाशा सृष्टीत 'मामा' म्हणून ओळखले जायचे. त्यांच्या जीवनाचा हा टप्पा त्यांची खरी ओळख बनला. ते फक्त एक विनोदी कलाकार नव्हते, तर तमाशा सृष्टीतील एक आदर्श व्यक्तिमत्त्व होते.

गुलाबराव स्वतः फडमालक असूनही कधीही आपले वरिष्ठत्व गाजवत नसत. नवोदित कलाकारांना प्रोत्साहन देण्याचे काम त्यांनी संपूर्ण आयुष्यभर केले. माणूस जोडण्याची कला त्यांनी आत्मसात केली होती. ते कधीच पैशाच्या मागे गेले नाहीत; त्यांच्या दृष्टीने माणसेच खरी संपत्ती होती.

गुलाबराव यांचे जीवन म्हणजे एका कलंदर कलावंताचा धगधगता प्रवास. त्यांनी अत्यंत सामान्य परिस्थितीतून आपल्या कलागुणांच्या जोरावर कीर्तीच्या शिखरावर स्थान निर्माण केले. परंतु, हे यश साध्य करताना त्यांना अनेक संकटांचा सामना करावा लागला.

१९७४ साली गणपत व्ही. माने यांच्यासोबत तमाशा फड चालवताना गुलाबराव यांच्यावर खोटे आरोप लावले गेले. कोर्टाच्या खटल्यात अडकूनही त्यांनी हार मानली नाही. संयम आणि धीर यामुळेच ते या संकटातून बाहेर पडले. त्यांनी तमाशा रसिकांसमोर सतत नवनिर्मिती करणारा कलाकार म्हणून आपले स्थान टिकवले.

गुलाबराव बोरगावकर यांचे जीवन म्हणजे आनंद आणि दु:खाचा विलक्षण मेळ होता. एकीकडे प्रेक्षकांना हसवणारा हा सोंगाड्या स्वतःच्या जीवनातील दु:ख मात्र हसतमुखाने सहन करत होता. व्यसनांचा आधार घेत त्यांनी दु:खांवर मात केली, मात्र व्यसनांमध्ये अडकून आपला जीवनप्रवास उध्वस्त होऊ दिला नाही.

गुलाबराव हे केवळ एक उत्तम कलाकार नव्हते, तर ते एक उत्तम माणूस होते. नवीन कलाकारांना प्रेरणा देणारे, अडीअडचणी सोडवणारे, आणि आपल्या फडातील सहकलाकारांना हक्काची जागा देणारे गुलाबराव अनेकांसाठी आदर्श होते. त्यांनी तमाशा क्षेत्राला नवी उंची दिली. त्यांचे विनोद आजही तमाशा रसिकांच्या हृदयात घर करून आहेत.

गुलाबराव यांची जीवनकथा ही तमाशा क्षेत्रातील प्रत्येक कलाकारासाठी प्रेरणादायी आहे. त्यांनी सिद्ध केले की, उपजत कलेच्या जोरावर, अथक मेहनतीने आणि ध्येयवेड्या वृत्तीने काहीही साध्य करता येते. तमाशा क्षेत्रातील कलाकाराला फक्त अभिनय नाही, तर संवेदनशीलता, एकाग्रता, आणि मानवी मूल्ये जपण्याचे महत्त्व देखील त्यांनी दाखवून दिले.

१९६४ ते १९८४ हा वीस वर्षांचा काळ म्हणजे गुलाबराव यांच्या यशाचा सर्वोच्च टप्पा होता. मात्र, केवळ ५३व्या वर्षी काळाने त्यांना गाठले. त्यांच्या जाण्याने तमाशा क्षेत्र एका अनमोल रत्नाला मुकले. तरीही त्यांचे विनोद, त्यांच्या भूमिका, आणि त्यांची माणुसकी आजही अमर आहेत.

गुलाबराव बोरगावकर यांचे जीवन हे केवळ एका सोंगाड्याचे जीवन नाही; ते संघर्ष, यश, आणि माणुसकीचा एक प्रेरणादायी प्रवास आहे. तमाशा रसिकांच्या हृदयात कायमस्वरूपी ठसा उमटवणाऱ्या या कलंदर कलाकाराचे जीवनचरित्र म्हणजे भारतीय तमाशा क्षेत्राच्या समृद्ध वारशाचे एक महत्वाचे पान आहे. डॉ.संपतराव पार्लेकर यांनी लिहिलेले 'कहाणी एका सोंगाड्याची' हे पुस्तक केवळ एका व्यक्तीचे चरित्र नसून, एका युगाचा ठेवा आहे.

हा चरित्र ग्रंथ लवकरच dibho.com या प्लॅटफॉर्म वरती ई-बुक स्वरूपात उपलब्ध होत आहे. अवश्य वाचावा. 

-दिलीप भोसले

सीईओ दिभो सन्स

भारतीय चित्रपट लेखक दिग्दर्शक

सक्षम फिल्म कंपनी

संपर्क📲 9370239533