ग्रामीण भारताच्या सामाजिक, शैक्षणिक आणि साहित्यिक जागृतीचे प्रतिक बा. ना. धांडोरे

बाबुराव नामदेव धांडोरे तथा बा. ना. धांडोरे हे एक नाव नाही, तर ग्रामीण भारताच्या सामाजिक, शैक्षणिक आणि साहित्यिक जागृतीचे प्रतीक आहे. त्यांच्या जीवनाचा प्रवास हा साध्या पार्श्वभूमीवरून सुरू होऊन असामान्यतेच्या शिखरावर पोहोचलेला आहे. त्यांनी आपल्या आयुष्याचा प्रत्येक क्षण समाजाच्या उन्नतीसाठी खर्च केला, आणि त्यांच्या कर्तृत्वामुळे ते अनेकांसाठी आदर्श ठरले आहेत.

जन्म व बालपण:

२ जून १९५२ रोजी सोलापूर जिल्ह्यातील सांगोला तालुक्यातील अजनाळे या गावी बाबुराव धांडोरे यांचा जन्म झाला. ग्रामीण भागातील पारंपरिक कुटुंबात जन्मलेले बाबुराव बालपणापासूनच परिस्थितीशी दोन हात करत पुढे गेले. शिक्षणाची आस आणि स्वकर्तृत्वावर विश्वास हा त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा आधारस्तंभ होता.

शिक्षण:

त्यांचे प्राथमिक शिक्षण त्यांच्या मूळगावी अजनाळे येथे झाले, जिथे त्यांनी १ ली ते ७ वी पर्यंत शिकले. उच्च शिक्षणासाठी त्यांनी भवानी विद्यालय, आटपाडी आणि त्यानंतर गौतम विद्यालय, पंढरपूर येथे प्रवेश घेतला. इयत्ता ९ वी ते ११ वी पर्यंत त्यांनी पंढरपूर कॉलेजमध्ये (आताचे कर्मवीर भाऊराव पाटील महाविद्यालय) शिक्षण घेतले. शिक्षणाच्या या प्रवासात त्यांनी अनेक अडचणींवर मात केली आणि ज्ञानप्राप्तीची जिद्द कायम ठेवली.

साहित्यिक सहवास:

मुंबईतील नोकरीच्या काळात बाबुराव धांडोरे यांना अनेक थोर साहित्यिकांचा सहवास लाभला. कविवर्य नारायण सुर्वे, बाबुराव बागुल, प्रल्हाद चेंदवणकर, आणि वामन होवाळ यांसारख्या दिग्गज साहित्यिकांशी त्यांचा संपर्क आला. या सहवासाने त्यांच्या विचारसरणीला व्यापकता दिली आणि साहित्यकृतींमध्ये सामाजिक चळवळीची झलक दिसू लागली.

नोकरी व सेवानिवृत्ती:

बाबुराव धांडोरे यांनी जलसंपदा (पाटबंधारे) खात्यात ३२ वर्षे सेवा दिली. सरकारी नोकरी करत असतानाही त्यांनी समाजकार्य आणि साहित्यसाधना थांबवली नाही. सेवानिवृत्तीनंतर ते पंढरपूर येथे स्थायिक झाले आणि सामाजिक चळवळींना पूर्णवेळ योगदान देऊ लागले.

धम्म चळवळ आणि सामाजिक कार्य:

धम्मदीक्षा सुवर्ण महोत्सवाच्या आयोजनात बाबुराव धांडोरे यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. ग्रामीण भागात धम्म चळवळ गतिमान करण्यासाठी त्यांनी "धम्मप्रकाश" हे पाक्षिक सुरू केले आणि संपादक म्हणून कार्य केले. बौद्ध धर्माच्या प्रचार-प्रसारासाठी त्यांनी अनेक सभा, परिषदांचे आयोजन केले. बौद्धांच्या वैयक्तिक कायद्याची गरज ओळखून ते बुद्धीस्ट पर्सनल ल जंक्शन कमिटीच्या माध्यमातून १९९५ पासून कार्यरत आहेत.

विद्यार्थ्यांसाठी योगदान:

शिक्षण हा समाजाच्या प्रगतीचा कणा आहे, हे ओळखून त्यांनी विद्यार्थ्यांच्या मार्गदर्शनासाठी आपली भूमिका बजावली. विशेषतः एम.पी.एस.सी. परीक्षेच्या तयारीसाठी विद्यार्थ्यांना पुस्तके आणि अभ्यासाची व्यवस्था करून दिली. त्यांच्या या कार्यामुळे अनेक तरुणांना उज्ज्वल भविष्याची दिशा सापडली.

साहित्यिक योगदान:

साहित्य क्षेत्रात बाबुराव धांडोरे यांनी "नागवंश" आणि "माणसातला राजा"हा कथासंग्रह प्रसिद्ध केला, ज्याला मोठा प्रतिसाद आणि अनेक पुरस्कार मिळाले. त्यांचे लेख विविध साप्ताहिकांमध्ये प्रकाशित होत राहिले. त्यांच्या आगामी साहित्यकृतींमध्ये "माझी माणसं," "प्रकाशाच्या दिशेने," आणि "माझं गाव माझी वस्ती" यांचा समावेश आहे. त्यांच्या लेखनातून सामाजिक परिवर्तनाचे स्पष्ट प्रतिबिंब दिसते.

"नागवंश" कथासंग्रहास मिळालेले पुरस्कार:

१. दक्षिण महाराष्ट्र साहित्य सभा, कोल्हापूर (२५ मे २०१८)

२. निळाई सामाजिक सांस्कृतिक परिवार, नागपूर (६ ऑक्टोबर २०१८)

३. पंचशील क्रीडा व सांस्कृतिक विकास मंडळ, मोहोळ (१६ एप्रिल २०१८)

४. शिवबुद्ध पुरस्कार, पंढरपूर (२६ मे २०१८)

५. जोशाबा साहित्य सन्मान पुरस्कार (१८ ऑगस्ट २०१९)

६. राजर्षी शाहू विचार मंच, विठ्ठलापूर

७. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर जयंती मंडळ इसबावी साहित्य पुरस्कार (२०२२)

पत्रकारिता व सामाजिक कार्यासाठी मिळालेले पुरस्कार:

बाबुराव धांडोरे यांना पत्रकारितेच्या क्षेत्रातही उल्लेखनीय योगदान दिल्याबद्दल विविध पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले आहे.

१. "मूकनायक शताब्दी वर्षानिमित्त डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर पत्रकारिता पुरस्कार" (३१ जानेवारी २०२०)

२. राजर्षी शाहू पत्रकारिता सन्मान पुरस्कार (१ मार्च २०२०)

३. "निळे प्रतीक" राज्यस्तरीय समाजभूषण पुरस्कार (१४ जानेवारी २०२१)

४. महात्मा कबीर समता परिषद, नांदेड "जीवन गौरव पुरस्कार" (२०१९)

५. अंजनी साहित्य सन्मान पुरस्कार, सोलापूर (२०१९)

६. लोकसेवा बहुद्देशीय सामाजिक संस्था, गादेगाव राज्यस्तरीय समाजभूषण पुरस्कार (२०२१)

प्रेरणा आणि वारसा:

बाबुराव धांडोरे यांचे जीवनकार्य हे केवळ सन्मान किंवा पुरस्कारांपुरते मर्यादित नाही. त्यांच्या विचारसरणीने आणि कार्याने सामाजिक, धार्मिक, साहित्यिक, आणि शैक्षणिक क्षेत्रात एक नवचैतन्य निर्माण केले. त्यांनी आपल्या कृतीतून दाखवून दिले की, परिवर्तनासाठी प्रत्येकाने आपले योगदान द्यावे लागते. त्यांच्या कार्याचा वारसा अनेक पिढ्यांना प्रेरणा देईल, आणि त्यांच्या जीवनातील संघर्ष आणि योगदानाचे महत्त्व अजून अनेक वर्षे लक्षात राहील.

बाबुराव नामदेव धांडोरे हे आधुनिक भारताच्या परिवर्तनशील चेहऱ्याचे प्रतिक आहेत. त्यांच्या कार्याने ग्रामीण समाजाला नवी दिशा दिली आहे. साहित्य, पत्रकारिता, आणि सामाजिक कार्याच्या माध्यमातून त्यांनी आपले जीवन समाजासाठी समर्पित केले आहे. त्यांच्या कार्यावर आधारित प्रेरणादायक कथा पुढील पिढ्यांना निश्चितच दिशा दाखवतील. असा dibho.com परिवाराचा ठाम विश्वास आहे. बा. ना. धांडोरे यांचे सर्व साहित्य आपणास dibho.com या ई बुक प्लॅटफॉर्म वरती वाचण्यासाठी उपलब्ध आहे. एक वेळ अवश्य भेट द्या. 

- दिलीप भोसले

सीईओ दिभो सन्स

भारतीय चित्रपट लेखक निर्माता दिग्दर्शक